قدیمی ترین نقاشی ایران
مقدمه
ایران با تاریخچه‌ای غنی و فرهنگی پربار، یکی از مراکز مهم هنر و تمدن در جهان بوده است. نقاشی به‌عنوان یکی از هنرهای بصری از دیرباز در این سرزمین جایگاه ویژه‌ای داشته و در هر دوره تاریخی، تحولاتی را تجربه کرده است. این مقاله به بررسی تاریخچه نقاشی در ایران از دوران پیش از تاریخ تا دوران اسلامی و صفویه می‌پردازد.
قدیمی‌ترین نقاشی‌های ایران: غار دوشه
قدیمی‌ترین نقاشی‌های ایران در غارهای استان لرستان، به‌ویژه غار دوشه، یافت شده‌اند. این نقاشی‌ها که با استفاده از گل اخرا، زغال و چربی حیوانات خلق شده‌اند، صحنه‌هایی از شکار و رزم را به تصویر می‌کشند. قدمت این آثار به هزاره هفتم پیش از میلاد می‌رسد و نشان‌دهنده تلاش انسان‌های اولیه برای بیان احساسات و تجربیات خود از طریق هنر است.
نقاشی بر روی سفالینه‌ها
هزاره ششم پیش از میلاد
با گذر زمان و ورود به هزاره ششم پیش از میلاد، نقاشی بر روی سفالینه‌ها رواج یافت. ایرانیان از این طریق احساسات و اندیشه‌های خود را بر روی ظروف سفالی منعکس می‌کردند. این نقاشی‌ها نه‌تنها جنبه تزیینی داشتند بلکه به‌عنوان ابزاری برای انتقال مفاهیم و اعتقادات نیز به کار می‌رفتند.
عصر مس و سنگ
در عصر مس و سنگ، حدود ۳۵۰۰ سال پیش از میلاد، تصویرسازی بر روی سفالینه‌ها به اوج خود رسید. نقوش این دوره علاوه بر مفاهیم، برای تزیین و فرم‌دهی به ظروف نیز استفاده می‌شدند. این هنر نه‌تنها نشان‌دهنده سلیقه هنری مردم آن زمان بود بلکه بیانگر تکنیک‌های پیشرفتهای بود که در ساخت و تزیین سفالینه‌ها به کار می‌رفتند.
دوران هخامنشیان و اشکانیان
نقاشی بر روی دیوارها و اشیای فلزی
در دوران هخامنشیان، نقاشی‌ها بیشتر بر روی دیوارها و اشیای فلزی انجام می‌شد. نقش برجسته‌های دیواری از بهترین نمونه‌های این هنر به شمار می‌رفتند و مضامین این نقاشی‌ها معمولاً شامل نگهبانان نیزه‌دار، شیرها، حیوانات گوناگون و اقوام مختلف بودند. در دوره اشکانیان نیز گچ‌بری‌های رنگی و نقاشی‌های دیواری رایج بودند و نقاشی‌ها بر روی دیوارها و اشیای فلزی انجام می‌شد.
دوره ساسانیان و تأثیر مانی
در دوره ساسانیان، مانی، پیامبر و نقاش ایرانی، آثار ارزشمندی در کتاب ارژنگ به یادگار گذاشت. نقاشی‌های او به‌عنوان یکی از معجزاتش شناخته می‌شدند و هنر تصویری پارت‌ها و ساسانیان عمدتاً به وسیله نقاشی و حجاری‌های روی سنگ و صخره و دیوار به نمایش گذاشته می‌شد که بسیاری از این آثار در خارج از مرزهای سیاسی فعلی ایران قرار دارند.
نقاشی در دوران اسلامی
با ورود اسلام به ایران، نقاشی و نگارگری بیشتر در کتاب‌آرایی استفاده می‌شد. معمولاً سرآغاز و حاشیه‌های کتاب‌ها رنگ‌آمیزی و تزیین می‌شدند. هنر کتاب‌آرایی در زمان سلجوقیان، مغول و تیموریان پیشرفت زیادی کرد و از حدود قرن دهم هجری، نقاشی به‌صورت مستقل مطرح شد.
شکوفایی نقاشی در دوره صفویه
در دوران صفویه، نقاشی ایرانی به اوج شکوفایی خود رسید. یکی از آثار برجسته این دوره، تابلوی نقاشی چهار اسب متعلق به قرن ۱۷ میلادی است که در موزه هنرهای زیبای بوستون آمریکا نگهداری می‌شود. این دوره را می‌توان یکی از طلایی‌ترین دوره‌های هنر نقاشی ایران دانست که با خلق آثار بی‌نظیری همراه بود.
نتیجه‌گیری
نقاشی در ایران از دوران پیش از تاریخ تا دوران اسلامی و صفویه، تحولات و پیشرفتهای چشمگیری را تجربه کرده است. آثار به‌جامانده نشان‌دهنده غنای فرهنگی و هنری این سرزمین هستند و تأثیرات عمیقی بر هنر جهان داشته‌اند. بررسی این تاریخچه، نه‌تنها نشان‌دهنده تغییرات و تحولات در تکنیک‌ها و موضوعات هنری است، بلکه بازتابی از تاریخ، فرهنگ و اعتقادات مردم این سرزمین در طول تاریخ است.