آموزش سوزن دوزی بلوچی

سوزندوزی بلوچی، یک هنر سنتی و قدیمی است که سال‌هاست از پدران و مادران به فرزندانشان منتقل می‌شود. این هنر زیبا با رنگ‌های چشم‌نواز، آینه‌های ریز و نخ‌های درخشان و رنگارنگ شناخته می‌شود. هر گروه و طایفه‌ای از مردم بلوچ، طرح‌ها، مدل‌ها و حتی جنس پارچه و نخ مخصوص به خود را دارند. بیشتر این طرح‌ها روی پارچه‌های رنگی دوخته می‌شوند و نقش‌های هندسی زیبایی دارند که باعث جذابیت بیشتر آن‌ها می‌شود. در این نوشته از آرین لوتوس، موضوعات زیر به همراه راهنمای گام‌به‌گام یادگیری سوزندوزی بلوچی ارائه می‌شود.

آموزش سوزندوزی بلوچی
انواع طرح‌های سوزندوزی بلوچی
نکات کلیدی در سوزندوزی بلوچی

آموزش سوزن دوزی بلوچی

سوزندوزی بلوچی در چند گام انجام می‌شود. اگر می‌خواهید این هنر را گام به گام یاد بگیرید، می‌توانید به روش زیر پیش بروید:

گام نخست
برای آغاز، به یک طرح نیاز دارید. یک نقشه به اندازه ۳/۵ در ۳/۵ سانتی‌متر برای شروع مناسب است. می‌توانید این طرح را روی کاغذ شطرنجی رسم کنید.

در زمان آماده کردن وسایل، به یاد داشته باشید که انتخاب قیچی مناسب نیز خیلی مهم است. چون تعداد تار و پود پارچه و جنس آن، با نوع قیچی ارتباط دارد. اگر قیچی با پارچه و نوع دوخت هماهنگ نباشد، ممکن است نتیجه کار خراب شود.

کانت پارچه به تعداد سوراخ‌های آن گفته می‌شود. هر چقدر این سوراخ‌ها بیشتر باشند، بافت پارچه ظریف‌تر و در نتیجه لطیف‌تر خواهد شد.
بعد از آن، باید نقطه آغاز کار را روی طرح پیدا کنید و از همان جا شروع به دوختن کنید تا به انتهای طرح برسید. یادتان باشد که اندازه‌های نقشه با اندازه‌های واقعی روی پارچه فرق دارد و این تفاوت به نوع پارچه‌ای که انتخاب می‌کنید بستگی دارد.
هر مربع رنگی روی نقشه نشان‌دهنده یک دوخت ضربدری است که باید روی پارچه انجام شود. حتماً دور تا دور کار، از هر طرف، ۱۰ خانه به عنوان حاشیه خالی در نظر بگیرید.

**مرحله دوم**
باید وسط پارچه را پیدا کنید و از همان نقطه کار را شروع کنید. برای این کار، پارچه را از دو طرف تا بزنید تا چهار لایه شود و وسط آن را علامت بگذارید. وقتی پارچه را باز کنید، آن علامت نقطه شروع دوخت خواهد بود.

**مرحله سوم**
حالا پارچه را داخل کارگاه گلدوزی محکم کنید تا برای دوخت آماده شود. وقتی نخ را داخل سوزن می‌کنید، دو سر نخ باید طول نابرابری داشته باشند و هیچ گرهی هم نزنید.
با این روش، اگر در حین دوخت اشتباهی پیش آمد، به راحتی می‌توانید آن را اصلاح کنید.

**مرحله چهارم**
از همان نقطه شروع، نخ را از پارچه بیرون بکشید و حدود دو تا سه سانت از آن را آزاد بگذارید. بعداً وقتی خانه بعدی را می‌دوزید، این قسمت آزاد را زیر دوخت جدید قرار می‌دهید. به این ترتیب، دوخت شما بدون نیاز به گره، کاملاً ثابت می‌ماند.

**مرحله آخر**
مطابق نقشه، برای هر خانه با رنگ مشخص شده، دوخت ضربدری را ادامه دهید. بعد از اتمام کار، پارچه را از کارگاه گلدوزی خارج کنید.

انواع طرح‌های سوزن دوزی بلوچی

سوزن‌دوزی بلوچی، مانند نقاشی کردن روی پارچه‌های ساده است. در این هنر، با نخ‌های رنگارنگ و طرح‌های زیبا، پارچه‌های معمولی به چیزهای چشمگیر و خیره‌کننده تبدیل می‌شوند. این کار باعث می‌شود پارچه‌ها هم زیباتر به نظر برسند و هم جذابیت بیشتری پیدا کنند.

برخی از طرح‌هایی که در سوزن‌دوزی بلوچی از آن‌ها استفاده می‌شود، عبارتند از:

1- نقش‌های گل و گلدان
2- نقش چشم
3- ابزار و وسایلی که در زندگی روزمره استفاده می‌شود
4- چیزهای طبیعی مانند کوه، ماه، خورشید و نقش چپراس که از همه مشهورتر است. این نقش، نشان‌دهنده موج‌های آب و جریان آن است.
5- حیوانات خانگی و وحشی مثل اسب، شتر، مرغ، خروس، بز و پلنگ
6- پرندگان
9- جانوران خزنده مانند مار

معنی رنگ‌های سوزن دوزی بلوچی

در طرح‌های بلوچی، هر رنگ مفهوم ویژه‌ای را بیان می‌کند که برخی از آن‌ها عبارت‌اند از:

**رنگ قرمز:** این رنگ نماد رشادت و شجاعت مردم بلوچ است و همچنین نشان می‌دهد که آنان از زندگی و وجود خود شاد و راضی هستند.
**رنگ زرد:** این رنگ بیانگر بیماری و رنج است.
**رنگ سفید:** رنگ سفید نشانه تندرستی و عافیت است.
**رنگ سبز:** این رنگ نماد سرزندگی، رشد و زندگی است.

نکات مهم سوزن دوزی بلوچی

سوزن‌دوزی بلوچی در استان سیستان و بلوچستان به دو شیوه اصلی انجام می‌شود:

۱. روشی به نام «دوز چپ» یا «پشت کار» که از نظر تاریخی کهن‌تر است و به دلیل ظرافت و زمان بیشتری که برای دوخت نیاز دارد، قیمت بالاتری دارد.

۲. روش دوم که به آن «گلدوزی» گفته می‌شود و در آن طرح‌ها مستقیماً روی سطح پارچه ایجاد می‌شود. این روش سریع‌تر انجام می‌گیرد و به همین دلیل هزینه کمتری دارد.

طرح‌های روی پارچه

در هنر سوزن‌دوزی، طرح‌ها و خطوط رنگارنگ بر روی پارچه‌های ساده و بدون نقش پدید می‌آیند. برای ایجاد این نقش‌ها از نخ‌های رنگین، سوزن و همچنین قلاب‌های ویژه استفاده می‌شود. روش‌ها و شیوه‌های گوناگونی برای کشیدن طرح روی پارچه و انجام سوزن‌دوزی وجود دارد. برای نمونه، نخ‌هایی مانند ابریشم، پشم، الیاف مصنوعی، نخ نقده، نخ ملیله و نخ سرمه برای کار روی پارچه‌های پشمی، کتانی، زربافت، ابریشمی و پنبه‌ای مناسب هستند.

ابزار‌های لازم برای آموزش سوزن دوزی بلوچی

برای انجام سوزن‌دوزی ساده روی پارچه، باید این وسایل را آماده کنید:
۱- پارچه‌های مناسب از جنس‌های مختلف مانند کتان، زربافت، ابریشم، پشم و پنبه
۲- نخ‌های باکیفیت از جنس ابریشم، پنبه، پشم یا فلز
۳- سوزن‌های گوناگون مثل سوزن چنایل، بیتوین، تاپستری، شارپ، رفو، کرال و منجوق‌دوزی
۴- بالشتک مخصوص برای نگهداری سوزن‌ها
۵- قیچی
۶- رولت
۷- مداد
۸- کاغذ کاربن و صابون خیاطی
۹- انگشتانه برای محافظت از انگشت
۱۰- کارگاه رودوزی که وسیله‌ای است برای ثابت نگه داشتن پارچه هنگام کار

انواع دوخت بلوچی

روش‌های ساده سوزن‌دوزی روی پارچه به این صورت دسته‌بندی می‌شوند:

۱. دوخت پرکار
در این روش، تقریباً تمام سطح پارچه با نقش‌های گوناگون سوزن‌دوزی می‌شود.

۲. دوخت میان‌کار
در این نوع دوخت، بخش‌های کمی از پارچه بدون سوزن‌دوزی باقی می‌ماند.

۳. دوخت کم‌کار
در این سبک، قسمت‌های زیادی از پارچه سوزن‌دوزی نمی‌شود و فاصله‌های بیشتری خالی می‌ماند.

شیوه‌های دوخت سوزن دوزی بلوچی

در دنیای دوخت و دوز، روش‌های گوناگونی وجود دارد که می‌توان به این موارد اشاره کرد:

۱- دوردوزی برای نقش‌اندازی روی پارچه
۲- پردوزی و دوخت‌های ظریف
۳- پریواردوزی
۴- گراف‌دوزی تانکه که به آن افغانی‌دوزی هم می‌گویند
۵- آینه‌دوزی و پیت‌دوزی
۶- جوک‌دوزی

نتیجه‌گیری:
سوزندوزی برای تزئین قسمت‌هایی مانند سرآستین، شلوار و بسیاری چیزهای دیگر به کار می‌رود. اصلی‌ترین وسایل مورد استفاده در آن، پارچه‌های ساده و نخ‌های رنگارنگ است. کسی که سوزندوزی می‌کند، پارچه را در اندازه‌های دلخواه برش می‌زند و با کمک نخ، طرح مورد نظرش را روی پارچه ایجاد می‌کند. بعد از کشیدن نقشه روی پارچه، فضاهای خالی با توجه به طرح، با نخ‌های رنگی مختلف به صورت پرکار، متوسط یا کم‌کار پر می‌شوند. با یادگیری مراحل سوزندوزی بلوچی از وبسایت آرین لوتوس، می‌توانید از این هنر زیبا لذت ببرید.

سوالات متداول:

جوک‌دوزی روی چه نوع پارچه‌ای انجام می‌شود؟
جوک‌دوزی روی پارچه مخصوصی به نام شش‌تاری انجام می‌شود، یا هر پارچه‌ای که تار و پود یکسانی داشته باشد. اگر پارچه ظریف باشد، دوخت نیز ظریف‌تر و زیباتر خواهد شد.

آیا سوزندوزی به پارچه آسیب می‌زند؟
خیر؛ سوزندوزی روی لباس‌های محلی نه‌تنها باعث زیبایی بیشتر می‌شود، بلکه به استحکام لباس نیز کمک می‌کند.

چه جور پارچه‌ای برای سوزندوزی بلوچی مناسب است؟
پارچه مناسب برای این نوع دوخت دو ویژگی اصلی دارد: باید تار و پود واضحی داشته باشد که به آن شش‌تاری می‌گویند، و تار و پود آن باید کاملاً صاف و مستقیم باشد. بر این اساس، پارچه‌ها به دو دسته درشت‌بافت و ریزبافت تقسیم می‌شوند.