شماره دوزی چیست؟
در این نوشته می‌خواهیم به زبان ساده بگوییم که شماره‌دوزی چیست و چه روش‌هایی برای دوختن آن وجود دارد. هدف این است که شما یک دید کلی از این هنر زیبا پیدا کنید.
شماره‌دوزی یک روش دوخت با نخ است که بر اساس شمارش انجام می‌شود. در این روش، معمولاً از دوخت ضربدری (X) استفاده می‌شود که در یک الگوی منظم و شطرنجی کنار هم قرار می‌گیرند و در نهایت یک طرح کامل را به وجود می‌آورند. با شمردن نخ‌های پارچه در هر جهت، اندازه و شکل بخیه‌ها یکدست و منظم می‌شود. به همین دلیل به آن «دوخت شماره‌دوزی» می‌گویند.
این هنر معمولاً روی پارچه‌های مخصوصی انجام می‌شود که بافت شبکه‌ای و مربع‌مانند دارند و به راحتی می‌توان تار و پود آنها را شمرد. به این نوع پارچه، پارچه آیدا گفته می‌شود. گاهی هم دوخت متقاطع روی طرح‌های چاپ‌شده روی پارچه انجام می‌گیرد. حتی می‌توان روی پارچه‌های ساده یا دارای طرح چاپی، با کمک تور مخصوص شماره‌دوزی، این دوخت زیبا را انجام داد.
نقشه شماره دوزی (قدم اول)
برای انجام شماره‌دوزی، همیشه یک طرح و راهنمای کامل برای آن در دسترس است. این طرح‌ها هم به صورت رایگان و هم پولی در وب‌سایت‌های مختلف پیدا می‌شوند. هر طرح به شما نشان می‌دهد که هر قسمت را کجا و با چه رنگی بدوزید.
در این طرح‌ها، از رنگ‌ها و علامت‌هایی داخل خانه‌های کوچک استفاده شده (یا فقط علامت اگر طرح سیاه و سفید باشد) که مشخص می‌کند از هر رنگ نخ، کجا استفاده کنید. هر خانه رنگی در این نقشه، برابر با یک بخیه متقاطع است.
شروع کار شماره دوزی
برای شروع کار، اول باید وسط پارچه را پیدا کنید. طبق شکل، پارچه را دو بار تا بزنید تا چهار لایه شود. سپس نقطه مرکزی محل تا را با یک سوزن علامت‌گذاری کنید. بعد پارچه را باز کنید و همان نقطه‌ای که با سوزن مشخص کردید را با یک خودکار حرارتی نشانه بگذارید و سوزن را بردارید. دوخت شماره‌دوزی را باید از وسط پارچه و بر اساس طرحی که انتخاب کرده‌اید آغاز کنید. بیشتر طرح‌های شماره‌دوزی نقطه مرکزی مشخصی دارند، اما اگر نداشت، به آسانی می‌توانید وسط آن را پیدا کنید.
انواع مختلف دوخت در شماره دوزی
دوخت شماره‌دوزی معمولاً از ردیف‌های سمت چپ آغاز می‌شود و به طرف راست ادامه پیدا می‌کند. بهتر است قبل از شروع، به طرح دوخت نگاه کنید تا نقطه شروع کار را پیدا کنید. کار را از پشت پارچه آغاز کنید؛ سوزن را از یک سوراخ بیرون بیاورید و حدود یک سانتیمتر از نخ را در پشت کار باقی بگذارید. برای اینکه نخ محکم شود و در نرود، هنگام دوختن، همین قسمت اضافه نخ را با کوک‌های بعدی که می‌زنید، می‌پوشانید و ثابت می‌کنید. بهتر است که سر نخ را گره نزنید، چون گره زدن باعث می‌شود پشت کار ناصاف به نظر برسد و برآمدگی نخ در پشت ایجاد شود.
– دوخت یک دوم
برای این کار، مطابق شکل، یک کوک اریب در میان سوراخ‌های پارچه ایجاد می‌کنیم که به آن دوخت نیم‌کوک گفته می‌شود.
– دوخت کامل
برای دوخت یک بخیه ضربدری کامل، پس از انجام کوک‌های اریب (که به آنها نیم‌ضربدر نیز می‌گویند) مطابق شکل، سوزن را از نقطه ۱ بیرون بیاورید و سپس آن را به نقطه ۲ وارد کنید. به همین ترتیب، طبق تصویر پیش بروید و کار را ادامه دهید.
برای دوخت یک چهارم و سه چهارم، ابتدا باید پارچه را به چهار قسمت مساوی تقسیم کنید. سپس یک قسمت از این چهار قسمت را بدوزید که به آن یک چهارم می‌گویند. بعد از آن، سه قسمت از چهار قسمت را به هم بدوزید که به آن سه چهارم گفته می‌شود. این روش برای اندازه‌گیری و دوخت قسمت‌های مختلف پارچه به کار می‌رود و کمک می‌کند تا کار دقیق و مرتب انجام شود.
گاهی اوقات بر اساس الگوی دوخت، لازم است در یک خانه از پارچه از بیش از یک رنگ استفاده کنیم. در چنین مواقعی از کوک‌های یک‌چهارم و سه‌چهارم مانند آنچه در شکل می‌بینید، کمک می‌گیریم.
در ادامه، دوخت را آنقدر انجام بده تا نختان تمام شود یا به انتهای طرحی که می‌دوزید برسید. پشت پارچه، سوزن را از زیر حداقل سه بخیه‌ای که قبلاً زده‌اید رد کنید تا نخ کاملاً محکم شود. سپس قسمت اضافی نخ را قیچی کنید؛ فقط دقت داشته باشید که بیش از اندازه آن را نبرید.
لوازم مورد نیاز شماره دوزی
برای انجام این کار به راحتی، می‌توانید از وسایل مخصوصی استفاده کنید. برخی از این وسایل عبارت‌اند از: پارچه مناسب، سوزن مخصوص شماره‌دوزی و چهارچوب گلدوزی. در ادامه، هر کدام از این ابزارها را به طور کامل برایتان توضیح می‌دهیم.
پارچه و تور شماره دوزی
اگر می‌خواهید پارچه‌های مناسب برای شماره‌دوزی را بشناسید و بهترین انتخاب را داشته باشید، بهتر است اول با مفهوم «کانت» آشنا شوید. پارچه‌های شماره‌دوزی معمولاً سطحی شطرنجی دارند و از مربع‌های کوچک تشکیل شده‌اند. به تعداد این مربع‌ها در هر ۲٫۵ سانتیمتر از پارچه، «کانت» گفته می‌شود.
این نوع پارچه‌ها در اندازه‌های مختلفی تولید می‌شوند که معمول‌ترین آنها شماره‌های ۱۱، ۱۴، ۱۶، ۱۸، ۲۲ و ۲۴ هستند. هرچه عدد کانت بالاتر باشد، پارچه ریزبافت‌تر و مربع‌های آن کوچکتر خواهد بود. به عنوان مثال، پارچه ۱۴ کانت یعنی در هر ۲٫۵ سانتیمتر آن ۱۴ مربع وجود دارد و هر مربع معادل یک کوک در نظر گرفته می‌شود.
پارچه‌های شماره‌دوزی از نظر جنس به دو نوع آهاردار و بدون آهار تقسیم می‌شوند. برای دوخت تابلوهای تزئینی معمولاً از نوع آهاردار استفاده می‌شود، در حالی که برای ساخت زیورآلات و اکسسوری‌ها، پارچه بدون آهار مناسب‌تر است.
برای شماره‌دوزی روی لباس یا مانتو معمولاً از تور مخصوص استفاده می‌کنند. روش کار به این صورت است که تور را با کوک‌های کوچک در محل مورد نظر می‌دوزند و پس از پایان کار، تار و پود تور را به راحتی از لابه‌لای دوخت‌ها بیرون می‌کشند.
نکته مهم دیگر این است که این پارچه‌ها موقع برش ممکن است ریش‌ریش یا پاره شوند. بنابراین قبل از شروع دوخت، بهتر است لبه‌های پارچه را با چسب یا کوک ثابت کنید، به خصوص اگر پروژه بزرگی در دست دارید که زمان و دقت بیشتری می‌طلبد.
سوزن شماره دوزی
وقتی با پارچه‌های بافت‌باز مانند آیدا، گلدوزی می‌کنید و از بخیه متقاطع استفاده می‌کنید، دیگر لازم نیست از سوزن تیز استفاده کنید. در این روش، سوزن با نوک گرد به شما کمک می‌کند تا هنگام دوختن، نخ‌های پارچه را به اشتباه پاره نکنید و بافت آن را از هم جدا نکنید. انتخاب سوزن مناسب برای گلدوزی، هم روی کیفیت کارتان تأثیر می‌گذارد و هم باعث می‌شود راحت‌تر کار کنید.
سوراخ بزرگ سوزن باعث می‌شود به راحتی بتوانید نخ گلدوزی و دیگر انواع نخ‌های مخصوص را داخل آن کنید. این ویژگی همچنین کمک می‌کند که نخ در حین کار، کمتر با پارچه اصطکاک داشته باشد و در نتیجه، کمتر فرسوده شود. سوزن‌های گلدوزی در اندازه‌های مختلفی تولید می‌شوند که با شماره‌هایی مشخص می‌شوند. هرچه شماره سوزن بیشتر باشد، اندازه آن کوچکتر است.
اندازه سوزنی که برای دوختن انتخاب می‌کنید، به نوع پارچه‌ای که کار می‌کنید بستگی دارد. به زبان ساده، هر چه پارچه درشت‌بافت‌تر باشد و سوراخ‌های بزرگتری بین تار و پود آن دیده شود، باید از سوزن بزرگتری استفاده کنید. برای نمونه، اگر پارچه‌ای با شماره ۱۱ کانت دارید، مناسب است که از سوزن شماره ۱۸ بهره ببرید.
کارگاه شماره دوزی
برای ثابت نگه داشتن پارچه می‌توانید از حلقه‌های گلدوزی یا گیره‌های مخصوص پارچه کمک بگیرید. معمولاً پارچه‌های آهاردار بدون نیاز به این وسایل، به راحتی با دست قابل نگهداری هستند و می‌توان روی آنها دوخت را انجام داد. برای داشتن نتیجه‌ای تمیز و باکیفیت، انتخاب یک حلقه گلدوزی مناسب بسیار مهم است.
در این نوشته کوشیدیم تا اطلاعاتی کامل و کاربردی دربارهٔ هنر شماره‌دوزی ارائه کنیم؛ از نحوهٔ شروع کار تا پایان و همچنین ابزارهای مورد نیاز برای این هنر. اکنون می‌توانید به راحتی شماره‌دوزی را آغاز کنید. علاوه بر این، وسایل و دوره‌های آموزشی بیشتر در زمینهٔ شماره‌دوزی از طریق فروشگاه آرین لوتوس قابل خریداری است.
