معنی ضرب المثل ” خواب زن چپه “

حتماً تا به حال این ضرب‌المثل قدیمی را شنیده‌اید که می‌گویند: “خواب زن چپه”. این عبارت معمولاً در موقعیت‌هایی به کار می‌رود که کاری با تاخیر انجام شود یا نتیجه‌ای که انتظارش را داریم، دیر به دست بیاید.

در گذشته باور عمومی بر این بود که اگر زنی به پهلوی چپ بخوابد، خواب‌هایش تحقق پیدا نمی‌کند یا اتفاقاتی که در خواب می‌بیند، با تاخیر رخ می‌دهد. از این رو، وقتی کاری به تعویق می‌افتد یا نتیجه‌ای دیر محقق می‌شود، با اشاره به این باور قدیمی می‌گویند “گویی خواب زن چپه بوده” یعنی انگار قرار نبوده به این زودی اتفاق بیفتد.

امروزه از این ضرب‌المثل بیشتر برای شوخی یا بیان تاخیر در کارها استفاده می‌شود و آن باور قدیمی دیگر چندان جدی گرفته نمی‌شود.

در این نوشته، می‌خواهیم معنی، پیشینه و مفهوم اصلی یک ضرب‌المثل کهن ایرانی را بررسی کنیم. در ادامه با ما همراه باشید.

معنی خواب زن چپه چیست؟

در ابتدا باید بگوییم که این عبارت کاملاً نادرست است و در ادامه دلیل آن را توضیح خواهیم داد.

اما منظور از همین عبارت اشتباه این است:
1- وقتی یک زن خواب خود را برای دیگران تعریف می‌کند، این عبارت غلط را به کار می‌برند. یعنی اگر خواب خوبی دیده باشد، یا تعبیر بدی برایش می‌کنند یا می‌گویند اصلاً آن خواب به واقعیت تبدیل نمی‌شود. و اگر خواب بدی دیده باشد، به او می‌گویند نگران نباش! خواب تو چپ است و به حقیقت نمی‌پیوندد.

خواب زن یا خواب ظن

خب، این توضیحی ساده و معمولی بود. اما باید بدانید که اگر کسی امروز از این اصطلاح استفاده کند، ممکن است دیگران فکر کنند که او اطلاعات درستی ندارد! در حقیقت، این بیشتر یک باور نادرست است تا یک حقیقت. وگرنه باید بگویند خواب چپ مربوط به زن است و خواب راست مربوط به مرد!

ریشه اصلی این ضرب‌المثل در واقع این بوده: «خواب ظن چپ است».
کلمه «ظن» یک واژه عربی و به معنای «گمان» است. یعنی چیزی که قطعی و مطمئن نیست. در زبان فارسی، به بعضی از حروف الفبا می‌گوییم هم‌آوا؛ یعنی به یک شکل خوانده می‌شوند. مانند: س، ص، ث
یا ذ، ز، ض، ظ
و ت، ط
و غیره.
اما در زبان عربی، برای هر کدام از این حروف، تلفظ جداگانه‌ای وجود دارد و هر حرف را دقیقاً از جای مخصوص خود در دهان تلفظ می‌کنند. مثلاً حرف «ذ» را با نوک زبان می‌گویند و «ظ» را هم تقریباً نزدیک به نوک زبان اما با شدت و حجم بیشتری ادا می‌کنند. شنونده عرب نیز با توجه به تلفظ هر حرف، معنای دقیق کلمه را می‌فهمد. مثلاً اگر یک عرب بگوید «اجل»، با توجه به نحوه گفتنش متوجه می‌شوند که منظور «مرگ» یا «مهلت» است.
اما اگر بگوید «عجل»، حرف «ع» را از گلو بیرون می‌آورد و شنونده می‌فهمد که مقصود «عجله» و «سرعت» است.
ولی ما فارسی‌زبان‌ها همه این حروف را تقریباً یکجور تلفظ می‌کنیم!

همه این‌ها را گفتم تا به این نکته برسیم: شکل درست این ضرب‌المثل با کلمه «ظن» بوده، نه «زن». به احتمال زیاد، فارسی‌زبانان قدیم وقتی این عبارت را به کار می‌بردند، منظورشان همان «ظن» بوده، اما چون تفاوتی در تلفظ «ظ» و «ز» قائل نبودند، به مرور زمان کلمه «زن» جای «ظن» را گرفته است. (شاید اینطور باشد!)

خواب ظن چیست؟

با توجه به تعریفی که از “ظن” ارائه شد، یعنی خوابی که بر اساس گمان و تصورات شخصی باشد؛ برای مثال، وقتی کسی در طول روز بسیار مشغول کارهای مختلف است یا با اتفاقات گوناگونی روبرو می‌شود، با همان ذهن درهم‌ریخته و پریشان به خواب می‌رود و خواب آشفته یا ناخوشایندی درباره خود یا نزدیکانش می‌بیند.
در چنین شرایطی (چه برای مرد و چه برای زن) درست است که بگوییم: خواب ظن چپه؛ یعنی نباید خوابت را جدی بگیری. ذهنت به دلیل درگیری با این مسائل بوده که چنین خوابی دیده‌ای.
پیشنهاد: بیشتر ضرب‌المثل‌ها را بخوانید.
اختصاصی-آرین لوتوس