معنی ضرب المثل ” گهی پشت به زین و گهی زین به پشت “

در زندگی مواقعی پیش می‌آید که شرایط آنطور که ما می‌خواهیم پیش نمی‌رود. این ضرب‌المثل به زیبایی این حالت را توصیف می‌کند. گاهی اوقات ما سوار بر اسب هستیم و با قدرت و کنترل کامل در حال حرکتیم (پشت به زین). اما گاهی همه چیز برعکس می‌شود و این ما هستیم که تحت کنترل شرایط قرار می‌گیریم و احساس می‌کنیم اختیاری از دستمان برون نیست (زین به پشت). در واقع این ضرب‌المثل به ما می‌گوید که زندگی همیشه ثابت نیست و مدام در حال تغییر است.

**داستان ضرب‌المثل:**

روزی روزگاری، تاجری ثروتمند زندگی می‌کرد که همه چیز در زندگی بر وفق مرادش بود. کسب‌وکارش پررونق بود و احترام زیادی در شهر داشت. او همیشه احساس می‌کرد که سوار بر اسب موفقیت است و کاملاً بر سرنوشت خود مسلط است (حالت “پشت به زین”).

اما ناگهان، روزگار با او سر ناسازگاری گذاشت. یک شب، آتش‌سوزی بزرگی در انبار کالاهایش رخ داد و تمام دارایی او را خاکستر کرد. بدهی‌ها روی سرش ریخت و کم‌کم مردم از دورش پراکنده شدند. در این دوره سخت، او احساس می‌کرد که کنترل زندگی از دستش خارج شده و مشکلات، او را با خود می‌برند (حالت “زین به پشت”).

این تاجر که دیگر چیزی برای از دست دادن نداشت، دست به کار شد. او از صفر شروع کرد و با تلاش بسیار و گذشت زمان، دوباره توانست کسب‌وکار کوچکی برای خود راه بیندازد. کم‌کم اوضاع بهبود یافت و دوباره به جایگاه قبلی خود بازگشت.

این داستان به ما نشان می‌دهد که زندگی مانند یک چرخ‌وفلک است؛ گاهی در اوج هستی و گاهی در پایین‌ترین نقطه. دانستن این موضوع به ما کمک می‌کند که در روزهای خوب مغرور نشویم و در روزهای سخت، ناامید نگردیم.

در این بخش، به بررسی معنی، مفهوم و داستان این ضرب‌المثل ایرانی می‌پردازیم که از یکی از شعرهای شاهنامه فردوسی بزرگ گرفته شده است. در ادامه با ما همراه باشید.

ضرب المثل گهی پشت به زین و گهی زین به پشت یعنی چه؟

روزگار همیشه بر وفق میل ما پیش نمی‌رود. گاهی همه چیز به خوبی و خوشی پیش می‌رود و ما احساس موفقیت و شادی می‌کنیم. اما گاهی نیز با وجود تمام تلاشمان، به نتیجه‌ای نمی‌رسیم و ناامید و غمگین می‌شویم.

در حدیثی از امیرمومنان علی علیه السلام آمده است:
الدَّهرُ يَومانِ: فيَومٌ لَكَ و يَومٌ علَيكَ، فإذا كانَ لكَ فلا تَبطَرْ، وإذا كانَ عَليكَ فلا تَحزَنْ، فَبِكِلَيهِما سَتُختَبَرُ؛
یعنی: روزگار دو روز است؛ روزى به كام تو و روزى به زيان تو. چون به كام تو بود، سرمست مشو و چون به زيان تو بود، غمناک مباش ؛ زيرا هر دو مايه آزمايش توست.

منظور از “زین”، همان پوشش چرمی است که روی چهارپایان می‌اندازند و سپس بر روی آن می‌نشینند.

داستان ضرب المثل

رستم، قهرمان مشهور ایران، پس از پیروزی در جنگ با افراسیاب، به یک استراحتگاه رفت تا خستگی خود را برطرف کند و برای تهیه غذا به شکار بپردازد. دشمنانش که از رستم شکست سختی خورده بودند، تصمیم گرفتند اسب او، رخش، را در هنگام خواب از او بگیرند، زیرا معتقد بودند بخش بزرگی از پیروزی‌های رستم به دلیل داشتن این اسب است.

وقتی رستم به خواب رفت، چند سرباز دشمن از پشت درختان طنابی انداختند تا رخش را بگیرند، اما در ابتدا موفق نشدند. سرانجام توانستند اسب را بگیرند و با خود ببرند. وقتی رستم از خواب بیدار شد و رخش را ندید، بسیار نگران و پریشان شد و برای پیدا کردن او، دنبال ردپاهای اسب گشت.

در این حین، بی‌آنکه متوجه باشد، زین اسب را روی دوش خود انداخته بود و به جستجوی رخش می‌گشت. ناگهان به خود آمد و دید مدت زیادی است که زین را بر دوش کشیده است. در این لحظه با خود گفت: گهی پشت به زین و گهی زین به پشت!

همی گشت، چون بارگی را نیافت
سراسیمه سوی سمنگان شتافت
چنین است رسم سرای درشت
گهی پشت به زین، گهی زین به پشت

معنای ظاهری این سخن این است که گاهی شما سوار بر اسب هستید و زین زیر شماست، و گاهی اسبی در کار نیست و شما مجبورید زین را خودتان حمل کنید. اما مفهوم عمیق‌تر آن این است که زندگی همیشه یکسان نیست: یک روز پیروز و شاد هستی و روز دیگر شکست‌خورده و غمگین!

ضرب‌المثل‌های فارسی محبوب
اختصاصی-آرین لوتوس