معنی ضرب المثل ” از حق تا ناحق چهار انگشت فاصله است “

گاهی فاصله بین کار درست و نادرست، تنها به اندازه چهار انگشت است 👋

این سخن به ما یادآوری می‌کند که مرز بین حق و ناحق می‌تواند بسیار باریک و نزدیک باشد. گویی اگر کف دست خود را در نظر بگیریم، فاصله میان انجام کار صحیح و خطا فقط به اندازه چهار انگشت است. این بیان ساده به ما هشدار می‌دهد که باید همواره مراقب اعمال و تصمیم‌های خود باشیم، زیرا گذشتن از این مرز ظریف و افتادن به سوی نادرستی، بسیار آسان و نزدیک است.

در این نوشته، می‌خواهیم ببینیم این ضرب‌المثل کهن ایرانی چه معنایی دارد و از کجا آمده است. در ادامه با ما همراه باشید تا با هم ریشه و مفهوم اصلی این عبارت را بررسی کنیم.

از حق تا ناحق چهار انگشت فاصله است یعنی چه؟

این سخن حکیمانه از گفتار پرنور حضرت علی (علیه السلام) برگرفته شده است. ایشان در خطبه ۱۴۱ نهج البلاغه می‌فرمایند:
«مراقب باشید آنچه را مردم پشت سر افراد می گویند، نپذیرید ( از شنیدن غیبت، برحذر باشید) سخنان باطل فراوان است، ولی سخنان باطل از بین رفتنی است، و آنچه می ماند كردار انسان است. چرا كه خدا شنوا و شاهد است، بدانید كه بین حق و باطل، بیش از چهار انگشت، فاصله نیست.»

در اینجا یکی از شنوندگان پرسید: چطور بین راست و دروغ فقط به اندازه چهار انگشت فاصله است؟
امام (علیه السلام) انگشتان خود را کنار هم گذاشت و بین گوش و چشم خود قرار داد و سپس فرمودند:
« الباطل ان تقول سمعت، والحق ان تقول رایت؛ باطل آن است كه بگویی شنیدم، و حق آنست كه بگویی دیدم»

پس معنای این سخن بسیار روشن است: فاصله میان گوش و چشم انسان حدود چهار انگشت است. حق و راستی آن است که انسان چیزی را با چشمان خود ببیند و سپس باور کند. اما ناحق و نادرست آن است که خودش چیزی را ندیده باشد، اما فقط از زبان دیگران بشنود و آن را بپذیرد.

در بسیاری از سفارش‌های دینی آمده که اگر انسان اشتباه برادر ایمانی خود را دید، باید آن را نادیده بگیرد و خود را به غفلت بزند. حال، وقتی کسی خودش آن کار نادرست را ندیده، اما صرفاً با شنیدن از دیگران، آن را باور می‌کند، کار درستی انجام نداده است. بدتر از آن، وقتی است که این حرفِ شنیده‌شده ولی ندیده را میان مردم پخش کند. در این صورت، حقوق بسیار سنگینی از مردم بر گردن او می‌افتد و اگر این حقوق را جبران نکند، باید از پیامدهای آن بترسد.