معنی ضرب المثل ” خرج اتینا “

این ضرب‌المثل قدیمی که می‌گوید “خرج اتینا”، در واقع به موقعیتی اشاره دارد که یک نفر یا گروهی، هزینه‌ای را پرداخت می‌کنند که اصلاً انتظارش را ندارند و برایشان ناخوشایند است.

معنای اصلی این عبارت این است که شخص، به ناچار و با اکراه، پول یا سرمایه‌ای را خرج می‌کند که نه تنها سودی برایش ندارد، بلکه ممکن است ضرر هم بدهد. این هزینه، مانند این است که پول خود را به باد داده‌ای.

مثلاً فرض کنید کالایی بخرید که بلافاصله پس از خرید، بی‌ارزش شود یا خراب گردد. در این حالت می‌گویند “خرج اتینا” کردید. یعنی پول و سرمایه‌تان را از دست داده‌اید و چیزی عایدتان نشده است.

این مثل معمولاً برای هشدار درباره تصمیم‌های مالی نادرست یا سرمایه‌گذاری‌های پرریسک به کار می‌رود تا مردم در خرج کردن پولشان بیشتر دقت کنند و از پرداخت هزینه‌های بی‌فایده خودداری کنند.

در این نوشته، می‌خواهیم معنی، پیشینه و مفهوم بنیادی این ضرب‌المثل کهن ایرانی را بررسی کنیم. در ادامه با ما همراه باشید.

معنی خرج اتینا

1- وقتی کسی پولش را به جای نیازهای مهم و ضروری، برای کارهای بی‌فایده و بی‌معنی خرج کند، در گفتگو از این ضرب‌المثل استفاده می‌شود: فلانی همه را خرج اتینا کرده است.
2- به این معناست که فرد، از روی ناآگاهی و بی‌فکری، دارایی خود را صرف هزینه‌های غیرلازم کرده است.
3- این اصطلاح در واقع اشاره به خرج کردن‌های بی‌حساب و کتاب و بی‌فایده دارد.

داستان این ضرب المثل

بحث درباره واژه «اتینا» است و اینکه این کلمه چه معنایی دارد و در این ضرب‌المثل چه کاربردی پیدا کرده است. مرحوم امیرقلی امینی در این باره نوشته است: در گذشته، در مجالس عروسی و دیگر مراسم، نوازندگان و رقاصان پس از اجرای برنامه، نزد هر یک از مهمانان می‌رفتند و پس از کمی تعارف و شیرین‌کاری، زنگی که در دست داشتند یا نعلبکی که میان دندان‌هایشان گرفته بودند را به سوی مهمان می‌بردند. آنگاه فرد با توجه به سخاوت خود، سکه‌ای طلا یا چند سکه نقره در ظرف او می‌انداخت. در واقع، مهمان پولش را بی‌جهت و رایگان از دست می‌داد. پس از دریافت این هدیه، مطرب با صدای بلند اعلام می‌کرد: «اعطینا» که در زبان عربی به معنای «به ما ببخشید» است.

به مرور زمان، در زبان فارسی، تلفظ «اعطینا» به «اتینا» تغییر یافت و با توجه به این داستان، عبارت «خرج اتینا کردن» به وجود آمد. معنای این ضرب‌المثل، هزینه‌های بی‌فایده و بی‌مصرف است.

در واقع، واژه «اتینا» در این عبارت به‌کار رفته، شکل تغییر یافته‌ای است و عبارت درست‌تر آن «خرج عطینا» می‌باشد که به مفهوم «خرج بخشش و مرحمت» نزدیک است. این رسم سنتی اگرچه امروزه تقریباً از بین رفته و در شهرهای بزرگ دیگر دیده نمی‌شود، اما در گذشته در مراسمی مانند عروسی و ختنه‌سوران رواج زیادی داشت.

گاهی اصرار مطربان برای گرفتن این شادباش از مهمانان، به مشکلاتی منجر می‌شد و حتی برخی صاحب‌مجلس‌ها، هنگام دعوت از مطرب، شرط می‌کردند که حق دریافت چنین هدایایی را ندارند. به هر حال، اصطلاح «خرج اتینا» یا صورت صحیح‌تر آن «خرج عطینا»، در واقع کوتاه‌شدهٔ «خرج اعطینا» است که در فارسی به آن «شادباش» می‌گویند.

بدون شک این ضرب‌المثل پس از نفوذ زبان عربی در ایران، در میان ضرب‌المثل‌های ایرانی جای گرفته و به‌ویژه در بین مردم عادی بیشتر استفاده می‌شود. چنان‌که در یک ترانه محلی شیرازی می‌شنویم:

نه فکر دنیا می‌کنه
نه فکر عقبی می‌کنه
هر چی که پیدا می‌کنه خرج اتینا می‌کنه …

پیشنهادی: معنی ضرب المثل پول علف خرس نیست