محبوب‌ترین سازهای کوبه ای ایرانی
سازهای کوبه‌ای با ضربه زدن، تکان دادن یا حتی خراشیدن به صدا درمی‌آیند و نقش اصلی را در ایجاد ریتم و ضرباهنگ موسیقی بر عهده دارند. در موسیقی اصیل ایرانی نیز انواع مختلفی از این سازها وجود دارد که بسیار محبوب و پرکاربرد هستند. در این نوشته از وبلاگ آرین لوتوس، قصد داریم شما را با مهم‌ترین سازهای کوبه‌ای ایرانی آشنا کنیم.
محبوب‌ترین سازهای کوبه ای ایرانی کدامند؟
۱. دف
دف یکی از پرطرفدارترین سازهای کوبه‌ای در ایران است. این ساز شبیه یک حلقه چوبی بزرگ است که زنگوله‌های فلزی کوچکی به آن وصل شده. روی این حلقه چوبی هم یک پوسته از جنس چرم، پلاستیک یا پوست حیوانات کشیده شده است. این ساز از دوران ایران باستان وجود داشته و نوع چهارگوش آن در تمدن ایلام، حدود قرن‌های هفتم و هشتم قبل از میلاد نواخته می‌شده. امروزه هم نوع چهارگوش این ساز در بعضی از کشورهای عربی مورد استفاده قرار می‌گیرد.
۲. تمبک
تمبک یک ساز کوبه‌ای قدیمی است که به آن نام‌های دیگری مانند تنبک، دمبک، دندونک و ضرب نیز گفته می‌شود. شکل این ساز شبیه یک جام است. بدنه‌ی آن معمولاً از چوب ساخته می‌شود و روی آن را با پوست حیواناتی مانند گوسفند، گاو، بز یا شتر می‌پوشانند. قدمت این ساز به دوران پیش از اسلام بازمی‌گردد و در گذشته با نام پهلوی “دمبلک” شناخته می‌شده است.
۳. دهل
دهل یک ساز کوبه‌ای دیگر از موسیقی ایرانی است که بیشتر در مناطق سیستان و خراسان دیده می‌شود. این ساز شبیه یک طبل استوانه‌ای شکل است که بدنه‌اش از چوب یا فلز ساخته شده و دو سر آن با پوست گاو یا گاومیش پوشیده شده است. نوازنده معمولاً دهل را با یک بند بلند از گردن خود آویزان می‌کند و آن را با چوب یا با ضربه‌های دست به صدا درمی‌آورد. در مورد پیشینه تاریخی دهل نظرهای گوناگونی وجود دارد؛ اما به نظر می‌رسد که خاستگاه اولیه آن سیستان بوده و پس از آن به جنوب خراسان، هرمزگان و دیگر نواحی خشک و کویری ایران راه پیدا کرده است.
۴. دمام
دمام یکی از طبل‌های سنتی ایران است که در مناطق جنوبی کشور مانند بوشهر، دیلم، ریگ، گناوه و آبادان نواخته می‌شود.
این ساز شبیه یک نوار استوانه‌ای است و روی آن با پوست بز پوشیده شده است.
برای نواختن دمام معمولاً از دست یا چوب‌هایی که از شاخه‌های درخت نخل ساخته می‌شوند استفاده می‌کنند.
این ساز در آیین‌های محلی جنوب ایران و نیز در مراسم سوگواری مانند محرم نقش مهمی دارد.
۵. نقاره
نقاره در واقع یک جفت طبل است که اندازه‌های متفاوتی دارند. یکی از آن‌ها کوچک‌تر است و صدای نازک و زیری تولید می‌کند، در حالی که دیگری بزرگ‌تر است و صدای کلفت و بمی دارد. بدنه این طبل‌ها معمولاً از جنس مس یا سفال ساخته می‌شود و روی آن را با پوست گاو یا گوسفند می‌پوشانند. این ساز معمولاً روی یک پایه ثابت قرار داده می‌شود و با دو چوب باریک نواخته می‌شود.
نقاره از سده‌های نهم و دهم مورد استفاده بوده و هم در موقعیت‌های جنگی و هم در مراسم صلح و شادی کاربرد داشته است. در میدان جنگ، نقاره را بر برآمدگی پشت شتر نصب می‌کردند و نوازنده سوار بر شتر با نواختن آن، حال و هوای حماسی و پرحرارتی برای رزمندگان ایجاد می‌کرد. در زمان‌های آرام و در جشن‌ها نیز نوازندگان، نقاره را یا به گردن می‌آویختند یا روی پایه مخصوص می‌گذاشتند و آن را می‌نواختند.
