معرفی ساز کرب

ساز کرب که با اسامی دیگری مانند کارب، سَنج، جغجغه و سنگ نیز معروف است، یکی از سازهای ضربه‌ای به شمار می‌رود که معمولاً در آیین‌های سوگواری از آن استفاده می‌شود. در این نوشته از وبلاگ آرین لوتوس، می‌خواهیم به طور کامل به معرفی این ساز بپردازیم.

ساختار ساز کرب

ساز کرب در دسته سازهای خودصدا قرار می‌گیرد. این به آن معناست که صدا از طریق لرزش و برخورد بدنهٔ خود ساز تولید می‌شود. این ساز از دو تکه چوب سخت ساخته شده که معمولاً از چوب درختان گردو و زردآلو انتخاب می‌شوند. این دو قطعه به شکل کاسه‌هایی توپر یا شبیه گلدان طراحی شده‌اند و یک طرف آنها صاف و طرف دیگرشان برآمده است. روی قسمت برآمده معمولاً یک نوار چرمی یا پارچه‌ای قرار دارد تا نوازنده بتواند ساز را راحت‌تر در دست نگه دارد. نوازنده پس از گرفتن دو قطعه چوبی در دست‌هایش، آن‌ها را هماهنگ با ضرب آهنگ به هم می‌کوبد و صدای ساز را ایجاد می‌کند.

تاریخچه

ساز کرب در مناطق مختلفی از ایران مانند لاهیجان، آران، ابیانه، شهرضا، سبزوار و استهبان رایج است. در قدیم به جای چوب، از سنگ برای ساختن این ساز استفاده می‌شد؛ اما ساز سنگی هنگام نواختن می‌شکست و به نوازنده و اطرافیانش آسیب می‌رساند. به همین دلیل، کم‌کم چوب جای سنگ را گرفت. کرب در اصل نام درختی در مازندران است که در گذشته چوب آن برای ساخت این ساز به کار می‌رفت. با گذشت سال‌ها، این درخت کمیاب شد و امروزه ساز کرب را بیشتر از چوب درختان گردو و زردآلو می‌سازند؛ اما نام “کرب” همچنان روی این ساز باقی مانده است.

کاربرد

ساز کرب معمولاً به شکل گروهی اجرا می‌شود و ساز دیگری با آن همراه نیست. تنها یک نفر نقش خواننده را بر عهده دارد و نوازندگان نیز همزمان با او، شعرها را تکرار می‌کنند. این ساز بیشتر در روزهای سوگواری و به ویژه در ماه محرم استفاده می‌شود. حتی مراسم خاصی به نام کرب‌زنی وجود دارد که معمولاً در ده روز اول محرم، در استان‌های شمالی ایران برگزار می‌شود. این آیین در شهرستان بابل، در منطقه بندپی و در روستاهایی مانند کوهپایه سرا، قلعه، ابوالحسن کلا و اطاقسرا رایج است.