چرا تار یحیی گران‌ترین و مشهورترین تار دنیا است؟
تار یحیی، ارزشمندترین و شناخته‌شده‌ترین تار در سراسر جهان است که کار ساخت آن را هوهانس آبکاریان، یک سازنده چیرهدست ایرانی‌ارمنی، بر عهده داشته است. در این نوشته از وبلاگ آرین لوتوس، به بررسی تاریخچه و خصوصیات منحصربه‌فرد این ساز می‌پردازیم.
هوهانس آبکاریان؛ سازنده تار یحیی
هوهانس آبکاریان که به نام یحیی تارساز شناخته می‌شود، پسر خاچیک نجارباشی بود. او در سال ۱۸۷۵ در جلفای اصفهان و در محله‌ای قدیمی به نام سنگتراش‌ها، در کوچه گازاندران به دنیا آمد. پدر و عموی او در ساختن ساز مهارت داشتند. یحیی ساخت ساز را نزد پدرش آموخت و حتی در ساختن تار نیز به او کمک می‌کرد. او در آغاز کارش، از مدل و اندازه‌های تار استاد فرج‌الله پیروی می‌کرد.
ویژگی‌های تار یحیی
یحیی کسی بود که توانست تارهایی با کیفیت یکسان و پایدار بسازد. تفاوت بین سازهای او آنقدر کم بود که تقریباً می‌شد گفت هیچ فرقی با هم ندارند. جالب اینجاست که چنین کیفیت ثابتی بیشتر شبیه به محصولات یک کارخانه پیشرفته است؛ در حالی که او در یک کارگاه کوچک و ساده کار می‌کرد.
یکی از مشخصه‌های مهم تارهای یحیی، روش خاص او برای آماده کردن چوب توت بود. می‌گویند او تنه‌های درخت توت را در کنار رودخانه زاینده‌رود می‌بست تا جریان آب به تدریج شیره و مواد زائد داخل چوب را خارج کند. بعد از یک سال، این چوب‌ها را به نانوایی میبرد و یک سال دیگر هم در کنار تنور نانوایی قرار می‌داد تا کاملاً خشک شوند. سپس چوب‌ها یک سال دیگر در دمای عادی کارگاه می‌ماندند و پس از آن، آماده می‌شدند تا توسط استاد به شکل تار درآیند.
نکته جالب دیگر این بود که یحیی وقتی برای اولین بار خرک را روی تار نصب می‌کرد و از صدای آن راضی می‌شد، دیگر آن را تغییر نمی‌داد و همان خرک اولیه روی ساز باقی می‌ماند.
روش ساخت کاسه تار، نحوه وصل کردن دسته به کاسه، پرداخت دسته، اندازه‌های دقیق کاسه و دسته، تناسب بین کاسه بزرگ و کوچک، فضای داخلی کاسه‌ها، تراش درونی کاسه و تعادل حجم بین دو کاسه نیز از دیگر ویژگی‌های منحصر به فرد تارهای ساخت یحیی بودند.
تشخیص تار یحیی
یحیی که ساز تار می‌ساخت، برای اینکه دیگران نتوانند از کارش سوءاستفاده کنند و از آن تقلید نمایند، در ابتدا یک مهر کوچک و بیضی‌شکل درست کرد. روی این مهر، نام «یحیی» را حک کرد و آن را داخل کاسهٔ بزرگ تار قرار داد. بعد از مدتی، دیگر سازندگان از همین مهر هم کپی برداری کردند و تشخیص تارهای اصلی یحیی از تارهای تقلبی سخت شد.
به همین خاطر، یحیی این بار مهری گرد و دایره‌ای ساخت و نام خودش را به همراه تاریخ ۱۳۲۵، با فشار زیاد روی قسمت پایینی دستهٔ تار حک کرد. اما بعد از این کار هم، باز از مهر جدیدش تقلید شد.
در نهایت، او راه دیگری امتحان کرد: یک مهر بیضی شکل کوچک روی کاغذ زد و تاریخ و محل ساخت تار را روی آن نوشت. این برگه را زیر سیم‌گیر تار چسباند. علاوه بر این، یک مهر پنهانی دیگر هم روی کاغذی زد و آن را زیر استخوان سرپنجه تار قرار داد. مهر زیر استخوان سرپنجه، مهم‌ترین مهر اوست؛ اگر این مهر روی تاری باشد، مطمئناً ساز دستِ یحیی ساخته شده است.
