آشنایی با انواع ساز های ایرانی

آشنایی با انواع ساز های ایرانی

معمولاً هر سرزمین و فرهنگی، سازهای موسیقی ویژه و مخصوص به خود را دارد. ایران با پیشینه کهن و جایگاه والای هنری، نیز سازهای گوناگون و زیبایی دارد. در ادامه این نوشته همراه آرین لوتوس باشید تا با گونه‌های مختلف سازهای ایرانی آشنا شوید.

ساز های مورد استفاده در ایران

سازهایی که در ایران نواخته می‌شوند، معمولاً در دو گروه اصلی جای می‌گیرند:
۱- سازهای به کار رفته در موسیقی محلی و منطقه‌ای ایران
۲- سازهای مورد استفاده در موسیقی ردیف‌دستگاهی ایران

سازهای ایرانی از تنوع و زیبایی بسیاری برخوردارند. این سازها را می‌توان بر اساس شیوه‌ی نواختن به چند دسته تقسیم کرد.

**سازهای زهی (سیمی):**
در این سازها صدا از طریق لرزش سیم‌ها تولید می‌شود. برخی از آن‌ها با مضراب یا زخمه نواخته می‌شوند، مانند **تار**، **سه‌تار**، **عود** و **بربط**. برخی دیگر با آرشه به صدا درمی‌آیند، مانند **کمانچه** و **قیچک**.

**سازهای بادی:**
صدای این سازها از دمیدن هوا در آن‌ها ایجاد می‌شود. مانند **نی** که از قدیمی‌ترین سازهاست، **سرنا** که صدایی رسا و پرحجم دارد، و **سازهای مشابه** دیگر.

**سازهای کوبه‌ای (ضربه‌ای):**
این سازها با ضربه زدن به بدنه‌ی آن‌ها به صدا درمی‌آیند و معمولاً ریتم و ضرب آهنگ موسیقی را تنظیم می‌کنند. مانند **تنبک** که از پوست و چوب ساخته می‌شود، **دف** و **دایره** که حلقه‌هایی در کناره خود دارند، و **سازهای مشابه**.

هر یک از این سازها صدای منحصر به فردی دارند و در کنار هم، رنگ‌های متنوع و گوشنوازی به موسیقی اصیل ایرانی می‌بخشند.

ساز های ایرانی

تار

ساز تار از بخش‌های گوناگونی تشکیل شده است که عبارتند از:

* پوست
* کاسه‌ای که صدا در آن طنین می‌اندازد
* قطعه‌ای که سیم‌ها به آن بسته می‌شود (سیم‌گیر)
* قسمت بالایی ساز (سرپنجه)
* پل کوچکی که سیم‌ها از روی آن عبور می‌کند (خرک)
* میخ‌های کوک (گوشی‌ها)
* پرده‌هایی که روی دسته بسته می‌شوند (دستان‌ها)
* قطعه‌ای باریک نزدیک سرپنجه (شیطانک)
* بخش بلند و باریک بین کاسه و سرپنجه (دسته)

سه تار

ساز سه تار هم مانند برخی سازهای دیگر، از بخش‌های مختلفی تشکیل شده است. این بخش‌ها تقریباً شبیه به ساز تار هستند و عبارتند از:

– دسته
– صفحه رویی
– گوشی‌ها
– سیم‌گیر
– کاسه طنینی
– خرک
– سرپنجه
– دستان‌ها
– شیطانک

سنتور

ساز سنتور از بخش‌های مختلفی ساخته شده که عبارتند از:

– رویه ساز
– قطعه باریک چوبی نزدیک سیم‌گیرها
– محلی برای بستن سر سیم‌ها
– میخ‌های کوک
– جعبه چوبی توخالی اصلی ساز
– قطعات چوبی داخل جعبه برای استحکام و انتقال صدا
– پایه‌های نگهدارنده سیم‌ها و سیم‌های نازک روی آن‌ها
– آچار مخصوص تنظیم کوک

بربط (عود)

ساز از بخش‌های گوناگونی ساخته شده است. در ادامه، این بخش‌ها را به ترتیب نام می‌بریم:

* صفحه رویی ساز
* خرک و قطعه‌ای که سیم‌ها را نگه می‌دارد
* دسته ساز
* قطعه باریک روی دسته (شیطانک)
* قسمت بالایی ساز (سرپنجه)
* پل داخلی
* گوشی‌های کوک

ساز نی

این ساز تنها از بخش اصلی خود تشکیل شده است.

ساز قیچک

بخش‌های مهم و سازنده ساز قیچک:

دسته ساز
پوست روی کاسه
گوشی‌ها
کاسه طنینی
سرپنجه
سیم‌گیر
شیطانک
خرک

ساز قانون

ساز قانون از بخش‌های مختلفی ساخته شده که عبارتند از:

* رویه ساز
* گوشی‌های کوک
* نگهدارنده سیم‌ها
* پل‌های داخلی
* سوراخ‌های صوتی
* دسته‌های تغییردهنده پرده
* کلیدهای تنظیم کوک
* خرک (پایه سیم‌ها)
* صفحه جلویی
* شیطانک (راهنمای سیم‌ها)

دف،دایره،دایره زنگی

اجزای ساز دف

یک دف از چند بخش اصلی ساخته می‌شود:

* **دسته (شستی):** همان قسمتی است که نوازنده آن را در دست می‌گیرد.
* **حلقه:** قاب دایره‌شکل و چوبی دف که بقیه اجزا به آن وصل می‌شوند.
* **گل‌میخ‌ها:** میخ‌های کوچکی که پوست دف را به حلقه محکم می‌کنند.
* **چوب دورگیر (کمانه):** همان حلقه‌ی چوبی است که به آن کمانه هم می‌گویند و اسکلت دف است.
* **پوست:** پوشش نازکی که روی حلقه کشیده می‌شود و با ضربه زدن به آن صدا تولید می‌شود.

کمانچه

انواع سازهای ایرانی
اجزای اصلی ساز کمانچه:

* گوشی‌ها
* پایه
* دسته
* سرپنجه
* خرک
* شیطانک
* سیم‌گیر
* کاسه‌ی طنینی
* پوست

رباب

ساز رباب از بخش‌های مختلفی ساخته شده است که هر کدام نقش خاص خود را دارند:

– **پوست**: روی سطح ساز کشیده می‌شود و با ارتعاش، صدای ساز را تولید می‌کند.
– **دسته**: قسمت بلند و باریک ساز است که نوازنده سیم‌ها را روی آن فشار می‌دهد.
– **سینه**: بخش بالایی کاسه ساز که به دسته متصل می‌شود.
– **خرک**: قطعه‌ای چوبی روی پوست که سیم‌ها از روی آن عبور می‌کنند.
– **دستان‌ها**: پرده‌هایی از جنس روده یا نخ که روی دسته بسته می‌شوند و نت‌های مختلف را ایجاد می‌کنند.
– **سرپنجه**: انتهای بالایی دسته که گوشی‌ها در آن قرار دارند.
– **گوشی‌ها**: میخ‌های چوبی برای کوک کردن سیم‌ها.
– **شیطانک**: قطعه‌ای کوچک بین سرپنجه و دسته که سیم‌ها از روی آن می‌گذرند.
– **سیم‌گیر**: بخش پایینی ساز که سیم‌ها به آن محکم می‌شوند.
– **کاسه طنینی**: بدنه اصلی و توخالی ساز که صدای آن را تقویت و پخش می‌کند.

تمبک

اجزای ساز تنبک:

* بدنه اصلی
* قسمت باریک و گردن‌مانند
* قسمت پهن و باز