آشنایی با دیوان،ساز کردی
دیوان یک ساز زهی است که با مضراب نواخته میشود و اصالتاً متعلق به فرهنگ کردی است. این ساز در دستهی سازهای تنبور قرار میگیرد، با این تفاوت که اندازهی آن از تنبور معمولی بزرگتر است. برای آشنایی بیشتر با این ساز کردی، میتوانید مطلب مربوطه را در وبلاگ آرین لوتوس مطالعه کنید.
دیوان،ساز کردی
دیوان عمدتاً در میان مردمان کرد ایران، کردهای ترکیه (مناطق کرمانج) و کردهای عراق (شمال عراق) رواج دارد که زبان، فرهنگ و آداب و رسوم مشترک و همانندی دارند. امروزه در شهرهایی مانند بوکان، مهاباد، سنندج و کرمانشاه از دیوان استفاده میشود و با وجود اینکه پیشینه طولانی در این نواحی ندارد، طرفداران و علاقهمندان بسیاری به خود جذب کرده است.
تاریخچه دیوان
پیشینه ساخت ساز دیوان به حدود چهارصد سال پیش بازمیگردد و خاستگاه آن شهر فیرورق (پره) در منطقه خوی است.
به نظر میرسد دیوان و سازهای مشابه آن، در نتیجه دگرگونیها و اصلاحاتی که روی ساز ترکی قوپوز صورت گرفته، پدید آمدهاند.
به دلیل حجم بزرگ کاسه طنین دیوان، ساختن آن از یک قطعه چوب واحد دشوار است. به همین دلیل، سازندگان آن را به روش «پروانهای» میسازند؛ یعنی قطعههای هلالی شکل چوب را خم کرده و به هم میچسبانند. چوب مورد استفاده برای این ساز معمولاً از درختانی مانند توت سیاه، گردو، سرخدار یا گلابی انتخاب میشود.
ساختار ساز دیوان :
ساز دیوان در ابعاد گوناگونی تولید میشود. اندازه کوچک آن را «جُرا» میگویند، اندازه متوسط آن «دسته کوتاه» نام دارد و اندازه بزرگ آن که به آن «دسته بلند» هم گفته میشود، در اصل با نام خود دیوان شناخته میشود. (در ایران معمولاً تفاوتی بین دسته کوتاه و دیوان قائل نمیشوند، با این حال پردههای دیوان کمی بلندتر است و کاسه آن نیز بزرگتر میباشد.) کاسه دیوان در مقایسه با ساز سهتار بسیار بزرگتر است.
دسته این ساز ۲۴ پرده دارد که قابلیت جابهجایی دارند. دیوان در مجموع هفت سیم دارد که دو عدد از آنها به عنوان سیمهای واخوان به کار میروند. هر سه سیم اصلی با یکدیگر همصدا کوک میشوند.
این ساز دارای هفت گوشی است؛ چهار گوشی روی صفحه گوشیها و سه گوشی دیگر در کنار آنها قرار گرفتهاند. سیمبست نیز در انتهای بخش صاف کاسه طنینی نصب شده است.
در بخش پایینی کاسه، یک سوراخ صوتی به قطر ۳۵ میلیمتر وجود دارد. دیوان با یک مضراب پلاستیکی نواخته میشود. نوازنده در هنگام اجرا، با انگشت میانی خود بر روی کاسه طنینی ضربه میزند.
اجزای تشکیل دهنده ی ساز دیوان:
ساز دیوان هفت عدد سیم و بیست و سه پرده دارد. این سیمها به سه گروه تقسیم میشوند:
۱. سه سیم در بخش پایینی ساز که همزمان با هم به صدا درمیآیند. یکی از این سیمها از جنس فنر است.
۲. دو سیم در بخش میانی که آنها نیز با هم نواخته میشوند.
۳. دو سیم در بخش بالایی که یکی فنر و دیگری سیم معمولی است.
سیمهایی که در یک ردیف قرار دارند، دقیقاً با یک نت و به یک صورت کوک میشوند.
کوک های دیوان :
**کوکهای رایج در موسیقی**
چند کوک اصلی و پرکاربرد در سازهای سنتی وجود دارد که هر کدام صدای و حالوهوای خاص خود را ایجاد میکنند. این کوکها به شرح زیر هستند:
– **کوک بوزوک یا کارا:** در این کوک، سیمهای ساز به نتهای **سل، ر، لا** کوک میشوند.
– **کوک باغلاما:** در این روش، سیمها روی نتهای **لا، سل، ر** تنظیم میگردند.
– **کوک مستزاد:** برای این کوک، فرکانس سیمها مطابق با نتهای **فا، ر، لا** تنظیم میشود.
– **کوک میسکت:** در این حالت نیز سیمها روی نتهای **فا دیز، ر، لا** کوک میگردند.
