آشنایی با ساز کهن و حماسی نقاره
نقاره یک ساز کوبهای است که از دو طبل تشکیل شده. این دو طبل اندازههای متفاوتی دارند؛ یکی از آنها کوچکتر از دیگری است. نوازنده با استفاده از دو چوب، هر دو طبل را همزمان مینوازد. در ادامه این نوشته از وبلاگ آرین لوتوس، بیشتر با این ساز قدیمی و حماسی آشنا خواهید شد.
آشنایی با نقاره
نقاره در واقع از دو طبل تشکیل شده که شکل کاسه دارند. طبل بزرگتر صدای کلفت و طبل کوچکتر صدای نازک تولید میکند. جنس این کاسهها معمولاً از مس یا سفال است و روی دهانهٔ هر دو، پوست گاو یا گوسفند کشیده میشود.
برای نواختن نقاره، معمولاً آن را روی یک پایهٔ مخصوص میگذارند. اما در محافل کوچکتر مثل خانهها، گاهی آن را مستقیماً روی یک قطعه فرش قرار میدهند. نوازنده با دو چوب نازک مخصوص، بر روی پوست طبلها ضربه میزند تا صدای آن به گوش برسد.
تاریخچه
نواختن نقاره در ایران و جهان پیشینه بسیار طولانی دارد. استفاده از دو ساز اصلی در نقارهزنی، یعنی طبل و کرنا، به شکل ابتدایی به دوران باستان بازمیگردد. این سازها در جنگها و مراسم مختلف کاربرد داشتهاند. به عنوان مثال، در هزاره چهارم پیش از میلاد، در منطقه بینالنهرین از طبلهای دارای پایه و در آیینهای مذهبی از طبل باریکی به نام بلخ (که به خدای اِ آ نسبت داده میشود) استفاده میکردند.
در گذشته، نقاره هم در زمان جنگ و هم در دوران صلح به کار میرفته است. در میدان نبرد، ساز رزمی و انرژیبخشی بود که آن را بر پشت شتر میبستند. نوازندگان سوار بر شتر میشدند و در میان صحنه جنگ به نواختن میپرداختند. در زمان آرامش نیز به عنوان سازی برای جشن و سرور، در مهمانیها و مراسم شاد استفاده میشد. آن را یا به گردن میآویختند یا در مکانهای مشخصی بر روی سکو قرار داده و مینواختند.
مراسم نواختن کوس، دُهل، کرنا و شیپور که به تدریج شکل ویژهای از آن در ایران باستان با نام نقارهکوبی شناخته شد، از ایران به دیگر کشورها راه یافت. این آیین از دیرباز در سرزمینهای گوناگون، در سفر و اقامت، در جنگ و صلح و در اوقات شادی و سوگواری رواج داشته است.
جنگهای صلیبی
این رسم در سرزمینهای شرقی تاریخچه طولانیتری دارد. رومیها و یونانیها کاربرد این ابزار را در جنگها از مردمان شرق آموختند و آن را به کار گرفتند. سر هنری پل آن را یک روش بسیار قدیمی در قاره آسیا میداند و باور دارد که این واژه پس از جنگهای صلیبی به زبانهای اروپایی راه یافته و رایج شده است.
نواختن طبل، کرنا و شیپور در میدانهای نبرد، بیشتر برای رساندن خبر و آگاهی به کار میرفته است؛ مانند اعلام ورود سپاه به یک منطقه، یا تشویق جنگجویان در هنگام نبرد، یا جمعکردن اردوگاهها و رژههای نظامی و همچنین رویدادهای مهمی مانند پیروزی و فتح سرزمینها و اعلام آغاز جنگ. در زمانهای صلح و آرامش نیز از این سازها در جشنهای ملی و مذهبی، یا مراسم سوگواری و آیینهای درباری استفاده میشد؛ مانند تاجگذاری پادشاه، اعلام ورود مهمان به شهر، و نیز در مناسبتهایی چون تولد یا درگذشت شاهان و بزرگان و دیگر گردهماییهای مهم اجتماعی. گاهی نیز در زمان طلوع و غروب آفتاب نواخته میشدند.
نقاره در مشهد
با گذشت سالها و به دلیل کمتوجهی، این رسم کهن در دوره پهلوی کمکم از رونق افتاد و به فراموشی سپرده شد. امروزه تنها در شهر مشهد و در نقارهخانهی حرم مطهر امام رضا علیهالسلام است که این مراسم به شکل رسمی و با همان شیوهی قدیمی خود زنده نگه داشته شده است. در اوقات مشخصی از روز، نواختن نقاره بهطور منظم و همیشگی ادامه دارد.
