آشنایی با کنسرتو و انواع آن
کنسرتو یک قطعه موسیقی است که برای تکنوازی یک یا چند ساز به همراه ارکستر ساخته میشود. در این سبک، نوازنده اصلی و ارکستر با هم به گفتگوی موسیقایی میپردازند. امروزه بیشتر کنسرتوها برای سازهایی مانند پیانو یا ویولن تصنیف میشوند. در ادامه این نوشته از وبلاگ آرین لوتوس، بیشتر با این مفهوم موسیقایی آشنا خواهید شد.
کنسرتو چیست؟
کنسرتو هم مانند قطعه سونات، معمولاً در سه یا چهار بخش جداگانه (موومان) اجرا میشود. آهنگسازان کنسرتوهای زیادی برای سازهای گوناگون مثل فلوت، پیانو، ویولن و کلارینت نوشتهاند. علاوه بر این، برای سازهایی که کمتر شناخته شده بودند، مانند ابوا و کلارینت، نیز کنسرتو ساخته شده است. در بعضی از سبکهای موسیقی، قطعاتی که برای دو یا سه ساز به صورت تکنواز نوشته میشدند، بسیار محبوب بودند و به این آثار اغلب نام “سمفونی کنسرتانت” داده میشد.
ازآغاز سه گونه تصنیف کنسرتو مرسوم بوده است :
قطعهای برای خواننده،
قطعهای برای گروه بزرگ،
قطعهای برای تک نواز.
کنسرتو وکال
این گونه از کنسرتو که با نام «کنسرت کلیسایی» شناخته میشود، مربوط به اواخر سده شانزدهم میلادی است. این قطعههای موسیقی، حالت آوازی دارند و با درونمایهای مذهبی و همراهی سازها — که در بیشتر موارد تنها یک ارگ است — اجرا میشوند. در سوی دیگر، «کنسرت آوازی مجلسی» در نیمه نخست سده هفدهم پدید آمد.
کنسرتو گروتسو
در قطعهای به نام کنسرتو گروتسو، یک گروه کوچک از نوازندگان به صورت تکنواز در مقابل یک گروه بزرگتر از نوازندگان قرار میگیرند. گروه کوچک را کنچرتینو مینامند و گروه بزرگ که همه اعضای ارکستر را شامل میشود، ریپینو یا گروسو نام دارد.
اگرچه این سبک را آهنگساز آلمانی به نام شملتزر در سال ۱۶۷۴ معرفی کرد، اما آهنگساز ایتالیایی، گرگوری، در سال ۱۶۹۸ آن را به کار گرفت. آهنگسازان دیگری مانند استر ادلا (۱۶۴۴–۱۶۸۲)، کورلی (۱۶۵۳–۱۷۱۳)، موفات (۱۶۵۳–۱۷۰۴) و تورلی (۱۶۵۸–۱۷۰۹) نیز در این زمینه آثار خلق کردند. با این حال، کورلی با ساخت دوازده کنسرتو گروسو برای سازهای زهی، معروف به اپوس ۶ که در سال ۱۷۱۲ منتشر شد، این سبک را به کمال رساند.
معمولاً دو تا چهار نوازنده تکنواز در مقابل هشت تا بیست نوازنده یا بیشتر از گروه بزرگ مینوازند. گروه بزرگ عمدتاً از سازهای زهی تشکیل شده و کلاوسن نیز به عنوان بخشی از همراهیکننده باس در آن حضور دارد.
کنسرتو گروسو تضاد صوتی بین گروه بزرگ و تکنوازان را به خوبی نشان میدهد. تکنوازان با نواختن ملودیهای درخشان و تزئینشده، مهارت و جذابیت موسیقایی خود را به نمایش میگذارند.
تکنوازان در دوره موسیقی باروک جایگاه بالایی داشتند و دستمزد بیشتری دریافت میکردند، چون نواختن قطعاتشان از دیگران سختتر بود. این قطعات بارها توسط ارکسترهای خصوصی در کاخهای اشرافی اجرا میشد.
کنسرتو گروسو از چند بخش به نام موومان تشکیل میشود که هر کدام سرعت و حالوهوای متفاوتی دارند. معمولاً سه موومان دارد: (۱) تند، (۲) کند، (۳) تند.
موومان اول معمولاً سریع و پرانرژی است و تضاد بین گروه بزرگ و تکنوازان را به وضوح نشان میدهد.
موومان دوم آرامتر است و حالتی احساسی و درونی دارد.
موومان سوم نیز شاد و پرجنبوجوش است و حالتی رقصوار دارد.
کنسرتو براى سولیست
در سده هجدهم میلادی، گونهای تازه از قطعه موسیقی به نام “کنسرتو” پدید آمد. در این سبک جدید، برخلاف شیوه معمول آن زمان که گروهی از نوازندگان به عنوان تکنواز انتخاب میشدند، تنها یک نوازنده به عنوان سولیست برگزیده میشد. آهنگسازانی مانند ویوالدی و هندل این قالب موسیقایی را گسترش دادند و باخ پسر نیز برای نخستین بار کنسرتویی برای سازهای کلاویهای نوشت. این سبک از کنسرتو امروزه با عنوان “کنسرتو برای تمام ارکستر” شناخته میشود.
تاریخچه :
در آغاز، آهنگسازان در مورد شکل و ساختار کنسرتو گروسو مطمئن نبودند. گاهی آن را به صورت سونات کلیسایی با چهار بخش (آهسته – تند – آهسته – تند) میساختند و گاهی هم مانند مجموعهای از رقصهای فرانسوی، با ساختاری آزاد در چهار یا شش بخش تصنیف میکردند. اما بعدها با پیروی از سبک ویوالدی، این فرم اولیه و پیش از کلاسیک را در سه بخش (تند – آهسته – تند) تنظیم کردند. به این ترتیب، ساختار کنسرتو گروسو در سرتاسر اروپا به همین شکل تثبیت شد.
یوهان سباستین باخ در سال ۱۷۲۱ با خلق شش کنسرتوی براندنبورگ (با شمارههای ۱۰۵۱ تا ۱۰۶۴) این سبک را آزمود و در انتخاب سازهای تکنواز نوآوری کرد؛ در حالی که پیش از او این سازها فقط از خانواده سازهای زهی بودند. گئورگ فریدریک هندل نیز که بیشتر به حفظ سنتها پایبند بود، مجموعه کنسرتوگروسو اپوس ۶ خود را که در سال ۱۷۳۹ منتشر شد و ساختاری نسبتاً آزاد داشت، با الهام از ارکستر زهی کورلی تصنیف کرد.
برخی از آهنگسازان این سبک
آلساندرو استرادلا
آرکانجلو کورلی
آنتونیو ویوالدی
یوهان سباستیان باخ
جرج فردریک هندل
ایگور استراوینسکی
فیلیپ گلس
رالف وان ویلیامز
