آیا ساز دهل فقط از دور خوش است؟
یکی از ضربالمثلهای شناختهشده در میان فارسیزبانان این است: “ساز دهل از دور خوش است”. شاید برای شما هم این پرسش پیش آمده باشد که چرا چنین میگویند و آیا واقعاً صدای دهل فقط از فاصلهی دور دلنشین است؟ برای یافتن پاسخ، ادامهی این نوشته را دنبال کنید.
معرفی ساز دهل
یکی از سازهای کوبهای بسیار زیبا و جذاب در موسیقی، دهل نام دارد. دهل سازی است بزرگ و دایرهای شکل که هر دو طرف آن قابلیت نواختن دارد. برای نواختن آن از دو چوب استفاده میشود: یک چوب بزرگتر به نام «چوگان» و یک چوب نازکتر به نام «ترکه».
از آنجا که هر دو سمت این ساز را میتوان نواخت، به آن ساز دوطرفه میگویند. هر دو طرف دهل با پوست گاو یا گاومیش پوشیده شده است.
تاریخچه
دهل در خاورمیانه و به ویژه در ایران، شکلها و انواع بسیار گوناگونی دارد. به عنوان مثال، در جنوب ایران گونههای متعددی از این ساز مانند پیپه، جفه، پونکه و تویری دیده میشود. در دهل منطقه زابل، یک سمت آن با پوست گوسفند و سمت دیگر با پوست بز ساخته میشود.
توجه کنید که در تعداد زیادی از کتابهای مرجع، دهل را با نام طبل معرفی کردهاند. همچنین در نوشتههای قدیمی، این ساز گاهی با نامهایی مانند داول، تاول و داوول نیز شناخته شده است.
جالب است بدانید که ساز کوبهای دهل کاملاً بومی و محلی است و در نواحی مختلف ایران اندازههای متفاوتی دارد.
بزرگترین نوع دهل در مناطق کویری مانند یزد، نایین و نیز کاشان یافت میشود که به طور ویژه در مراسم مذهبی عاشورا نواخته میشود؛ و این ساز برای مردم آن نواحی از احترام و تقدس ویژهای برخوردار است.
روش نواختن ساز دهل
نوازنده، ساز دهل را با یک بند که از روی شانههایش عبور میکند، به خود میبندد و آن را با دو چوب متفاوت مینوازد. برخی معتقدند سر چوبهای دهل، پوشیده از پارچهای گلولهشکل است؛ اما معمولاً برای نواختن، از یک سمت با چوبی کلفت به نام چنگال و از سمت دیگر با چوبی نازکتر به نام دیرک استفاده میشود.
در مناطق جنوبی ایران مثل هرمزگان و نواحی اطراف، دهل را مستقیماً با دو دست مینوازند. در سیستان و بلوچستان و خراسان، نوازنده یک دست خود را مجهز به دو تکه چوب نسبتاً بلند (در حدود ده سانتیمتر) میکند که به دو انگشت بسته شدهاند و با دست دیگر، چوبی خمیده و مخصوص را به کار میبرد. این ساز، به ویژه در کنار سرنا، در جشنهایی مانند عروسی و مراسم شاد کاربرد دارد و از اهمیت زیادی برخوردار است.
چرا صدای ساز دهل از دور بهتر است؟
شاید این را ندانید که صدای ساز دهل آنقدر بلند و قدرتمند است که اگر از نزدیک نواخته شود، شنوندگان مجبور میشوند گوشهای خود را بگیرند یا از آن دور شوند تا بتوانند آن را تحمل کنند!
اما در قدیم، وقتی در روستا یا محلهای جشنی برپا میشد، کسانی که از فاصلهای دور این آهنگ ریتمیک و موزون را میشنیدند، از آن لذت میبردند. ضربالمثل «آواز دهل شنیدن از دور خوش است» دقیقاً بازتاب همین واقعیت است.
کاربرد مثل صدای دهل از دور خوش است
این ضربالمثل سه مفهوم اصلی دارد:
۱. گاهی سر و صدا و حرفهای یک نفر، بیشتر از توانایی و مهارت واقعی اوست.
۲. همیشه آنچه از شادی و خوبی دیگران میشنویم، با واقعیت یکسان نیست.
۳. اخباری که از دور میرسد اغلب فریبنده است، اما وقتی از نزدیک بررسی شود، ممکن است چندان جالب به نظر نرسد.
معمولاً این ضربالمثل برای کسی به کار میرود که استعداد خاصی ندارد، اما آنقدر از خودش تعریف میکند که انگار تنها فرد با مهارت در آن زمینه است.
به بیان دیگر، این مثل به ما یادآوری میکند که همیشه اتفاقات خوب و خوشیها آنطور که تصور میکنیم نیستند و شرایط ممکن است مطابق میل ما پیش نرود.
به همین دلیل است که میگویند: **صدای دهل شنیدن از دور خوش است**، زیرا وقتی به منبع صدا نزدیک شویم، شاید برخلاف انتظارمان باشد و از آن خوشی و لذتی که تصور میکردیم، خبری نباشد.
