اصطلاح ارکستر (Orchestra) به چه معناست؟
در دنیای موسیقی و میان کسانی که به آن عشق میورزند، واژهی ارکستر معنایی باشکوه و ویژه دارد. احتمالاً با شنیدن این کلمه، سالنی بزرگ و پر از نوازندگان مختلف در ذهن شما نقش میبندد. اما دقیقاً ارکستر به چه معناست و چه نوع اجرایی را شامل میشود؟ در ادامه با هم بیشتر با این مفهوم زیبای موسیقی آشنا میشویم.
اصطلاح ارکستر (Orchestra) به چه معناست؟
ارکستر به گروهی از نوازندگان و سازهای مختلف گفته میشود که با همکاری یکدیگر قطعات موسیقی را اجرا میکنند. نام هر ارکستر معمولاً بر اساس نوع و تعداد سازهای به کار رفته در آن انتخاب میشود. برای مثال، ارکستر سمفونی که بزرگترین نوع ارکستر محسوب میشود، به این معناست که در آن از همه گروههای سازها استفاده شده و تقریباً تمام سازهای موسیقی کلاسیک غربی در آن حضور دارند.
ارکسترهای کوچکتر که فقط برخی از سازهای موسیقی کلاسیک را در بر میگیرند، با نامهای دیگری مانند ارکستر مجلسی شناخته میشوند. ارکستر مجلسی معمولاً شامل سازهای زهی آرشهای، سازهای بادی چوبی، سازهای کوبهای و سازهای کلیدی مثل پیانو است.
گاهی اوقات، نامهایی برای ارکسترها انتخاب میشود که به نوع سازهای آنها یا وظیفهی سازها ارتباطی ندارد. این نامها فقط برای شناسایی ارکسترهای گوناگون در یک منطقه یا شهر به کار میروند.
معمولاً در هر شهر، انجمن دوستداران موسیقی (انجمن فیلارمونیک) از ارکستر فیلارمونیک همان شهر حمایت مالی میکند. در این ارکسترها عموماً از نوازندگان ماهر و با تجربهی همان منطقه استفاده میشود. البته از نظر ترکیب سازها، ساختار ارکستر فیلارمونیک مانند یک ارکستر سمفونیک یا ارکستر بزرگ است؛ مانند ارکستر فیلارمونیک برلین و ارکستر فیلارمونیک لندن. در هر ارکستر، رهبر ارکستر مهمترین نقش را دارد و در واقع میتوان گفت قلب تپندهی گروه است.
رهبر ارکستر (Conductor)
میتوان گفت قلب یک ارکستر، رهبر آن است. رهبر همیشه دفترچهای به نام پارتیتور همراه خود دارد. در این دفترچه، جزئیات دقیق نحوهی نواختن هر ساز نوشته شده است. هر آهنگساز هم وقتی قطعهای میسازد، باید یک پارتیتور برای آن تنظیم کند.
معمولاً ارکسترهای سمفونیک، گروههای کر، ارکسترهای مجلسی و مانند آن، رهبر دارند. رهبر با تکان دادن چوب مخصوصی به نام باتون، ضربآهنگ و سرعت اجرا را در هر لحظه به نوازندگان نشان میدهد.
مهمترین انواع ارکستر
۱. ارکستر سینفونی
در دنیای موسیقی غرب، معمولاً وقتی از واژه «ارکستر» استفاده میشود، منظور همان ارکستر سمفونیک است. این نوع ارکستر معمولاً بین هشتاد تا نود و گاهی حتی نزدیک به صد نوازنده دارد. نوازندگان در چهار گروه اصلی دستهبندی میشوند که همه با هم همکاری میکنند تا یک هدف مشترک موسیقایی را به شنونده منتقل کنند و با یک زبان هنری واحد صحبت کنند. در ارکستر سمفونیک، تلاش بر این است که از گستردهترین و متنوعترین رنگهای صوتی ممکن استفاده شود. این ساختار و شیوه تا قرن بیستم به شکل ثابتی ادامه یافته است.
۲. ارکستر مجلسی (Chamber Orchestra)
این گروه موسیقی، نسخه کوچکتری از ارکسترهای بزرگ سمفونیک است. تعداد نوازندگان در آن کمتر است و برای اجرا به سالنهای بسیار بزرگ و تجملاتی نیاز ندارد. سازهای اصلی مورد استفاده در آن معمولاً از خانواده سازهای زهی، سازهای بادی چوبی و سازهای کوبهای تشکیل میشود. سابقه و تاریخچه این نوع ارکستر به سده هفدهم میلادی بازمیگردد.
۳. ارکسترهای زهی
در این گروه موسیقی، حدود بیست نوازنده فعالیت میکنند. همه سازهایی که در این مجموعه استفاده میشوند، از دسته سازهای زهی هستند. این ارکستر، قطعاتی از موسیقی کلاسیک و همچنین آثار جدیدتر را اجرا میکند.
۴. ارکستر فلارمونیک (Philharmonic Orchestra)
به گروهی از بهترین و کارکشتهترین موزیسینهای یک شهر، ارکستر فیلارمونیک آن شهر گفته میشود. اندازه ارکسترهای فیلارمونیک میتواند متفاوت باشد و این نام، خود یک دستهبندی جداگانه در میان انواع ارکسترها به حساب نمیآید.
