با گام دیاتونیک آشنا شوید

آشنایی با گام‌ها به ما کمک می‌کند تا در نواختن و حتی خواندن، مهارت بیشتری پیدا کنیم. گام‌ها در حقیقت چارچوب درست و ریتم مناسب را برای موسیقی فراهم می‌کنند. در این نوشته از وبلاگ آموزشگاه موسیقی الهام، می‌خواهیم گام دیاتونیک را به طور دقیق و جامع بررسی کنیم. تا پایان این مطلب همراه ما بمانید.

گام دیاتونیک

گام دیاتونیک گامی است که در آن پنج فاصلهٔ کامل (پرده) و دو فاصلهٔ نیم‌پرده وجود دارد. در این گام، نیم‌پرده‌ها با بیشترین فاصله از هم قرار می‌گیرند.
فاصله‌های بین نت‌های این گام می‌تواند پرده یا نیم‌پرده باشد و در کل، هر گام دیاتونیک دارای پنج پرده و دو نیم‌پرده است (به جز گام کوچک هماهنگ که بعداً در مورد آن صحبت خواهیم کرد). اگر در یک گام، یکی از نیم‌پرده‌ها بین درجه‌های سوم و چهارم و دیگری بین درجه‌های هفتم و هشتم قرار گیرد، آن گام را گام بزرگ (ماژور) می‌نامند.
به بیان دیگر، گام بزرگ گامی است که فاصله‌های نت‌های آن نسبت به نت اول گام (تونیک) به ترتیب عبارت‌اند از: دوم بزرگ، سوم بزرگ، چهارم درست، پنجم درست، ششم بزرگ، هفتم بزرگ و هشتم درست.
آهنگ‌هایی که با نت‌های گام بزرگ ساخته می‌شوند، دارای حال و هوای شاد و فرح‌بخش هستند. هر گام دیاتونیک از دو بخش چهارنتی به نام «دانگ» یا «تتراکورد» تشکیل شده است. هر دانگ شامل چهار نت پشت‌سرهم است که فاصلهٔ بین اولین و آخرین نت آن یک فاصلهٔ چهارم درست است.
این دو دانگ در گام دیاتونیک توسط یک فاصلهٔ دوم بزرگ (یعنی یک پرده) از یکدیگر جدا می‌شوند.

گامهای ماژور

در گام ماژور، هر اکتاو به دو بخش چهارنتیِ مساوی تقسیم می‌شود که به هر بخش یک “دانگ” می‌گویند. این دو دانگ کاملاً شبیه به هم هستند. بین نت‌های پایانیِ این دو دانگ در همه‌ی گام‌ها، یک فاصله‌ی یک‌پرده‌ای وجود دارد.

گام ماژور یک گام هفت‌نتیِ دیاتونیک است. در این گام، فاصله‌ی بین همه‌ی نت‌های پشت‌سرهم، یک پرده است؛ به جز دو جای خاص: فاصله‌ی بین درجه‌ی سوم و چهارم و فاصله‌ی بین درجه‌ی هفتم و هشتم که هر کدام فقط نیم‌پرده هستند. اگر این گام را از نت «دو» شروع کنیم، ترتیب نت‌ها به این شکل خواهد بود: دو، ر، می، فا، سل، لا، سی، دو.

گام مینور

گام مینور طبیعی یک گام هفت‌نتی متداول است که در آن فاصله‌های نیم‌پرده فقط بین نت‌های دوم و سوم و همچنین بین نت‌های پنجم و ششم قرار می‌گیرند. به عنوان مثال، گام مینور طبیعی روی نت «لا» به این شکل اجرا می‌شود: «لا-سی-دو-ر-می-فا-سل-لا». در واقع این گام معادل همان گام ماژور دو است، با این تفاوت که از نت ششم آن شروع می‌شود و تا هشت نت ادامه پیدا می‌کند.

درجات گام

هر گام دیاتونیک هشت درجه دارد که با شماره‌های رومی مشخص می‌شوند. بین برخی از این درجات فاصله نیم‌پرده و بین برخی دیگر فاصله یک پرده وجود دارد.

معمولاً وقتی فاصله بین دو نت نیم‌پرده باشد، حس حرکت و کشش از یکی به دیگری قوی‌تر و طبیعی‌تر است تا وقتی که این فاصله یک پرده باشد. به بیان دیگر، وقتی دو نت نیم‌پرده با هم فاصله دارند، گذر از یکی به دیگری آسان‌تر و خوش‌آهنگ‌تر احساس می‌شود.

به همین دلیل است که برخی از درجات گام نقش مهم‌تری در موسیقی پیدا می‌کنند.

نت های تونال (Tonal)

درجات اول، چهارم، پنجم و هشتم یک گام را نت‌های اصلی یا مایه‌ساز می‌نامند. این نت‌ها مشخص می‌کنند که گام در چه مایه‌ای است. در همه گام‌های دیاتونیک (چه ماژور و چه مینور)، این نت‌ها نسبت به نت پایه (تونیک) فاصله‌ای درست دارند و از پایه‌های اساسی آن گام به شمار می‌روند.

نت های مُدال (Modal)

درجات سوم، ششم و هفتم در یک گام، درجات مُدال یا مقامی نام دارند. این درجات در گام‌های ماژور و مینور ثابت نیستند و فاصله‌شان می‌تواند کوچک یا بزرگ باشد، بسته به اینکه در چه گامی قرار دارند. به بیان ساده، اگر بخواهیم یک گام ماژور را به گام مینور تئوریک تبدیل کنیم، کافی است درجه‌های سوم، ششم و هفتم آن را نیم‌پرده پایین بیاوریم. به همین دلیل است که به این درجات، مقامی (یعنی تعیین‌کننده مقام) یا مدال (یعنی تعیین‌کننده حالت مینور یا ماژور بودن گام) گفته می‌شود.