تعریف ارکستراسیون یا سازآرایی

ارکستراسیون یکی از درس‌های مهم در رشته آهنگسازی است. اما معنای آن چیست و چه فایده‌ای دارد؟ در ادامه این نوشته از وبلاگ آرین لوتوس، بیشتر درباره این موضوع بخوانید.

تعریف ارکستراسیون یا سازآرایی

سازآرایی یا سازبندی، یکی از بخش‌های اصلی آهنگسازی است. این فرآیند شامل نوشتن قطعه‌ای موسیقی برای ارکستر یا گروه‌های نوازندگان مختلف می‌شود. به بیان ساده‌تر، سازآرایی دانش انتخاب و ترکیب سازهاست تا تعادل مناسبی بین بخش‌های مختلف ارکستر برقرار شود و قطعه‌ای موسیقایی خلق یا تنظیم گردد.

سازآرایی به طور خاص به چگونگی چیدمان و استفاده از سازها در یک ارکستر می‌پردازد. یادگیری این مهارت به آهنگساز اجازه می‌دهد تا از رنگ‌های صوتی متنوع و ترکیبات بی‌شماری در کار خود بهره ببرد.

برای نمونه، آهنگساز یاد می‌گیرد که چگونه یک آکورد را به شکلی متوازن بین بخش‌های ارکستر پخش کند، چگونه به صدایی یکدست و منطقی برسد و اگر لازم بود، چگونه ملودی اصلی را نسبت به بخش‌های دیگر پررنگ‌تر و برجسته‌تر کند. همچنین می‌آموزد که چگونه از سازها و رنگ‌های گوناگون ارکستر استفاده نماید و جمله‌های موسیقی را با آرایش‌های مختلف سازبندی در کنار هم قرار دهد.

ارکستراسیون در نقاشی و یا موسیقی

می‌توان ارکستراسیون را به رنگ‌آمیزی یک نقاشی تشبیه کرد. درست مانند نقاشی، در موسیقی هم لزوماً اینگونه نیست که ابتدا ملودی، ریتم، هارمونی و کنترپوان ساخته شوند و سپس نوبت به سازبندی برسد. بسیاری از آهنگسازان از همان شروع کار، رنگ‌آمیزی و چیدمان سازهای اثر خود را در ذهن دارند و آن را مشخص می‌کنند.

بزرگان هنر ارکستراسیون

هکتور برلیوز، ریچارد واگنر، ریمسکی کورساکف، موریس راوال و گوستاو مالر به عنوان استادان بزرگ و اوج‌های هنر آرایش موسیقی برای ارکستر در موسیقی کلاسیک شناخته می‌شوند.

ارکستراسیون در رشته آهنگسازی

همانطور که پیش‌تر اشاره شد، تنظیم برای ارکستر یکی از درس‌های اصلی در رشته آهنگسازی است. دانشجوی این رشته، بعد از یادگیری اصول چندصدایی در موسیقی (مانند هارمونی و کنترپوان)، ابتدا باید با سازهای مهم و پرکاربرد، به ویژه آن‌هایی که در ارکسترهای مختلف حضور دارند، آشنا شود.

همچنین هنرجو باید بر این موارد تسلط پیدا کند:

* قابلیت‌های اجرایی هر ساز
* نکات و سختی‌های نواختن هر ساز
* تفاوت رنگ صوتی و حالت‌های هر ساز در مقایسه با سازهای دیگر
* تفاوت در محدوده‌های صوتی
* وسعت صوتی هر ساز و موارد مشابه دیگر

بعد از این مرحله، هنرجو ناگزیر است در یک دوره تمرینی نسبتاً طولانی، بخش‌هایی مناسب از آثار آهنگسازان بزرگ را برای یک ارکستر بزرگ تنظیم کند. این بخش‌ها می‌توانند از قطعه‌هایی انتخاب شوند که برای پیانو، برای یک ساز به همراهی پیانو، یا برای گروه‌های کوچک مانند کوارتت زهی، تریوی بادی و مانند آن نوشته شده‌اند.