تفاوت گام ها و فواصل در موسیقی غربی و سنتی
همانطور که احتمالاً میدانید، موسیقی غربی و موسیقی سنتی ایرانی با هم تفاوتهای زیادی دارند. یکی از مهمترین این تفاوتها، مربوط به گامها و فاصلههای نُتهاست. اگر دوست دارید بیشتر با این تفاوتها آشنا شوید، پیشنهاد میکنیم تا پایان این نوشته در وبلاگ آرین لوتوس همراه ما بمانید.
تفاوت گام ها و فواصل در موسیقی غربی و سنتی
یک تفاوت مهم بین موسیقی ایرانی و غربی، در نوع فاصلههای بین نتهاست. در گذشته، موسیقی غربی نیز از فواصل بسیار کوچک (ریزپرده) استفاده میکرد. اما با رواج یافتن سیستم «کوک اعتدال مساوی»، که موسیقی را به دوازده نت مساوی تقسیم میکند، این ریزپردهها از استفاده روزمره افتادند. در مقابل، در موسیقیهای سنتی مانند ایرانی، ترکی، عربی و برخی مناطق دیگر، فواصل کوچکتری مثل ربعپرده به کار میرود که حس و حال متمایز و ویژهای به قطعات موسیقی میدهد. به علاوه، با گسترش این گامها و فاصلههای گوناگون در موسیقی سنتی، نیاز به نوشتن نتها نیز بیشتر شد.
گام ها
در موسیقی، گام به معنای چیدمان پشتسرهم و منظم نتهاست که از یک نت شروع میشود و تا نت همنام آن در اکتاو بعدی ادامه مییابد. فاصلهٔ هر گام برابر با ۱۲ نیمپرده یا یک اکتاو کامل است. نتهای تشکیلدهندهٔ گام را میتوان به ترتیب از پایین به بالا یا از بالا به پایین مرتب کرد. در موسیقی غربی، گامها بر اساس نیمپردههای برابر ساخته میشوند و فاصلههای کوچکتر از نیمپرده در این سیستم موسیقایی معمول نیست.
تفاوت تک صدایی و چند صدایی در موسیقی های غربی و سنتی
در موسیقی غربی، صداها به دو شیوهٔ اصلی شکل میگیرند:
**هموفونیک**
**پلیفونیک**
در حالت هوموفونیک، یک ملودی اصلی وجود دارد و بقیهٔ صداها نقش همراهی و هارمونی برای آن را بازی میکنند. اما در پلیفونیک، چندین خط ملودیک مستقل همزمان نواخته میشوند که هر کدام ریتم و ملودی جداگانهای دارند.
از قرن نهم و دهم میلادی، با گسترش روشهای نتنویسی در غرب، موسیقی به تدریج چندصدایی شد. پیش از آن، موسیقی غربی هم بیشتر به صورت تکصدایی اجرا میشد.
موسیقی ایرانی اما بر پایهٔ ملودی استوار است. در این موسیقی، بالا و پایینهای نغمه، تحریرها و شیوهٔ اجرا اهمیت ویژهای دارد.
در اجراهای سنتی و قدیمیتر، نوعی هارمونی ویژه نیز دیده میشود. برای مثال، در نواختن سازهای زهی-زخمهای، یک اصل مهم همواره رعایت شده: پشتیبانی از صدای اصلی (ملودی) با استفاده از «واخوان».
واخوان میتواند یک یا چند نت باشد که همزمان با ملودی نواخته میشود و معمولاً به صورت ممتد ادامه پیدا میکند.
در سازهای زهی-زخمهای که اشاره شد، معمولاً همزمان با اجرای ملودی روی یک سیم، سیم دیگری نیز به صدا درمیآید. این سیم اغلب با فاصلهٔ چهارم یا پنجم نسبت به سیم ملودی اصلی کوک میشود.
درجه در موسیقی و تفاوت آن در موسیقی های غربی و شرقی
هر نت پشت سر هم که یک گام را میسازد، در دانش موسیقی یک «درجه» نامیده میشود. گام دیاتونیک یکی از پراستفادهترین گامها در موسیقی غرب است. تعداد درجات یک گام میتواند کم یا زیاد باشد. برای نمونه، در گام دو ماژور، از نت دو که درجه اول است شروع میکنیم و پس از گذر از درجات دوم تا هفتم، به درجه هشتم میرسیم که همان نت دو در اکتاو بعد است. در موسیقی شرق، مانند چین و ژاپن، معمولاً از گامهای پنج درجهای استفاده میشود و در این نوع گام، تنها چهار درجه بین نت دو تا نت دو بعدی وجود دارد.
موسیقی غربی چه تأثیری بر موسیقی سنتی ایرانی داشته است؟
موسیقی کشورهای غربی تأثیر زیادی روی موسیقی ایران گذاشته است. از حدود قرن هفتم هجری، با ظهور هنرمندانی مانند قطبالدین شیرازی، موسیقی ایرانی کمکم شکل تازهای به خود گرفت. در آن دوران، نتنویسی به شکلی که امروز میشناسیم وجود نداشت و نوازندگان معمولاً بدون نت و به صورت بداهه مینواختند.
بعد از دوره صفویه، بخشی از موسیقی ایرانی حالت انفعالی پیدا کرد؛ اگر این روند ادامه مییافت، قطعاً موسیقی ما با آنچه امروز هست، تفاوت زیادی داشت. با نفوذ موسیقی غرب، نگرش موسیقیدانان ایرانی نیز تغییر کرد. جالب است که در کتابهای موسیقی مربوط به صد سال پیش ایران، حتی یک قطعه چهارمضراب هم پیدا نمیشود که نگاه نویسنده آن، پیش از شیوههای جدیدی مانند نتنویسی وزیری باشد.
این تغییر نگرش در آثار و اجراهای استادان موسیقی امروز به وضوح دیده میشود. در نهایت، تفاوت میان موسیقی غربی و موسیقی سنتی ایرانی کاملاً مشهود و مشخص است.
