فرم در موسیقی به چه معناست؟
موسیقی را میتوان از جنبههای گوناگونی تحلیل و درک کرد. یکی از این جنبهها به طرح و توصیف یک قطعه موسیقایی مربوط میشود که به طور دقیقتر، فرم یا ساختار آن قطعه را بیان میکند. اما فرم در موسیقی به چه معناست؟ در ادامه این نوشته از وبلاگ آموزشگاه موسیقی الهام بیشتر بخوانید.
فرم در موسیقی به چه معناست؟
در دانش موسیقی، اصطلاح «فرم» به چارچوب و ساختار یک آهنگ اشاره میکند. معنای کلمهٔ فرم، همان قالب یا شکل است. فرم در یک اثر موسیقایی با تقسیم آن به بخشهای کوچکتر، به توصیف و تحلیل آن کمک میکند.
فرم در مقابل محتوای موسیقی قرار میگیرد. هر قطعهٔ موسیقی از یک الگوی مشخص پیروی میکند که محتوای آن درون این الگو جای میگیرد. هر فرم موسیقی از بخشهایی تشکیل شده که در ارتباط با کل اثر به هم پیوند خوردهاند. در طول تاریخ موسیقی کلاسیک غربی، فرمهای گوناگونی پدیدار شدهاند.
مفهوم شکل و هیئت ظاهری یک کار
هر اثر هنری دارای یک چهارچوب، ساختار یا قالبی است که هنرمند محتوای کارش را در آن میریزد. به بیان ساده، فرم (که به شکل و ظاهر یک اثر اشاره دارد) در مقابل محتوا (یعنی مواد و مفاهیمی که با نظمی خاص درون آن شکل چیده شدهاند) قرار میگیرد.
هر اثر هنری از بخشهای کوچکی تشکیل شده که هر کدام با بخش دیگر و همچنین با کل اثر، ارتباطی ویژه و منحصر به فرد دارند.
وقتی از فرم در موسیقی صحبت میکنیم، بسته به زمینه بحث، معانی کمی متفاوتی از آن برداشت میشود. در بررسی این موضوع باید گفت که موسیقی فقط انبوهی از صداهای روی هم انباشته شده نیست، بلکه از اجزای منظم و هدفمندی تشکیل شده که در کنار هم روابطی دقیق، ظریف و گاه پنهان دارند و با کمک یکدیگر هدف خاصی را دنبال میکنند. به این معنا که هر بخش، سهمی در نزدیک کردن موسیقی به هدف آهنگساز بر عهده دارد.
در این نگاه، فرم چنان با خود موسیقی درآمیخته و از آن جدا نشدنی است که واقعاً نمیتوان یکی را بدون حضور دیگری تشخیص داد. حتی در یک جمله ساده موسیقایی نیز عواملی مانند ریتم، الگوی ریتم، فاصلههای صوتی، روابط زیر و بمی نتها، بافت و در یک کلام، فرم، همگی با هم احساس میشوند.
فرم به طور عام در هنرها با دو معنای متفاوت کاربرد دارد:
۱ – قالبی که برای بیان یک اثر پذیرفته شده است. مانند قالب غزل در شعر فارسی یا قالب سونات در موسیقی اروپایی.
۲ – ویژگیهای ساختاری یک اثر هنری. مانند هماهنگی و تناسب بین بخشهای مختلف و چینش درست اجزا برای ایجاد فراز و فرود و نقطه اوج.
فرم – که میتوان آن را همان قالب نامید – در همه رشتههای هنری تقریباً معنایی یکسان دارد. به چهارچوبی که هنرمند اثر خود را درون آن خلق میکند، فرم آن اثر گفته میشود.
همانطور که پیش از این گفته شد، فرم در موسیقی دقیقاً دو معنی دارد و گاهی هم به معنای کلی به کار میرود. اما فرم در نگاه تخصصی موسیقی به سه موضوع ویژه میپردازد. این سه عنصر را میتوان در دیگر هنرها نیز گسترش داد.
آن سه عنصر به قرار ذیل هستند:
۱- تکرار
۲- گوناگونی
۳- هماهنگی
این سه بخش مهم، یکدیگر را کامل میکنند و هر کدام نقش خاص خود را در یک قطعه موسیقی ایفا میکنند.
