مفهوم آواز ابوعطا در موسیقی

شاید عبارت «آواز ابوعطا» به گوشتان خورده باشد، ولی دقیقاً ندانید در دنیای موسیقی به چه معناست. به همین دلیل، در این نوشته از وبلاگ آرین لوتوس می‌خواهیم این موضوع موسیقایی را بیشتر برایتان روشن کنیم. همراه ما بمانید.

آواز ابوعطا

آواز ابوعطا یکی از چهار آواز اصلی در دستگاه شور در موسیقی ایرانی امروز است. سه آواز دیگر افشاری، دشتی و بیات ترک هستند. این آواز با نام‌های دیگری مثل سارنج (صلحی) و دستان عرب نیز شناخته می‌شود.

در موسیقی ایرانی، اصطلاح “آواز” یا “نغمه” به مجموعه‌ای از گوشه‌های موسیقی گفته می‌شود که معمولاً با هم و به صورت مستقل از یک دستگاه اجرا می‌شوند. واژهٔ “آواز” در دو معنای دیگر هم استفاده می‌شود: یکی به عنوان قالب یا فرم موسیقی آواز، و دیگری به عنوان شکلی خاص از آواز که وزن و متر ثابتی ندارد.

ابوعطا

نام ابوعطا از عبارت “ابو ایتام” گرفته شده که به معنی پدر یتیمان است. برخی از طایفه‌های ایل قشقایی نیز با نام ایل ایتام شناخته می‌شوند. این آواز، مانند سارنگ ثبت شده که نام پرنده‌ای خوش‌آواز است.
در نظام دسته‌بندی ردیف موسیقی ایرانی، ابوعطا جایگاه مشخصی دارد. نت محوری آن، درجه چهارم گام شور است و محدوده نغمه‌پردازی آن تا درجه هشتم این گام ادامه می‌یابد. در واقع گام ابوعطا همان گام شور است، اما تفاوت در نت‌های ایست (درجه دوم شور) و نت شاهد ابوعطا (درجه چهارم شور) باعث تمایز ملودی این آواز از آواز شور می‌شود.
ابوعطا آوازی است غمگین و درون‌نگر؛ البته عمق غم آن در مقایسه با آواز دشتی کمتر است. در گوشه حجاز که اوج ابوعطاست، این حس غم به دلیل نزدیکی به فضای آواز دشتی به بالاترین حد خود می‌رسد.
احساسی که این آواز به شنونده منتقل می‌کند، او را از دنیای بیرون به دنیای درون خود می‌کشاند. به راستی زمان مناسب برای شنیدن این آواز، هنگام غروب آفتاب یا در ساعات پایانی شب است.