مهم ترین تکنیک های نواختن تار و سه تار

تار و سه‌تار از جمله سازهای زهی هستند که با مضراب نواخته می‌شوند. همانند هر ساز دیگری، این دو نیز روش‌ها و تکنیک‌های ویژه‌ای برای نواختن دارند. در این نوشته از وبلاگ آرین لوتوس، به سراغ شیوه‌های مختلف مضراب‌زنی در تار و سه‌تار رفته‌ایم. اگر به این سازهای زیبا علاقه‌مندید، پیشنهاد می‌کنیم تا پایان این مطلب با ما بمانید.

تار و سه تار

سازهای تار و سه‌تار در گروه سازهای زهی و مضرابی جای می‌گیرند. این سازها دارای سیم هستند و صدای آن‌ها با ضربه زدن به سیم‌ها به وسیله‌ای به نام «مضراب» تولید می‌شود.

البته سه‌تار را می‌توان با ناخن انگشت اشاره نیز نواخت، اما برخی از نوازندگان و هنرجویان به دلایل مختلف تمایلی به استفاده از ناخن ندارند و ترجیح می‌دهند از مضراب برای نواختن این ساز استفاده کنند.

مهم ترین تکنیک های نواختن تار و سه تار

به طور کلی، روش‌های مضراب‌زنی در سازهای تار و سه‌تار را می‌توان به دو دستهٔ اصلی تقسیم کرد: تکنیک‌های مربوط به دست راست و تکنیک‌های مربوط به دست چپ.
جالب است بدانید که تقریباً همهٔ این روش‌ها در هر دو ساز یکسان هستند و تنها تفاوت اصلی در نوع مضراب‌زدن با دست راست و چپ است.
بعضی از نوازندگان تار و سه‌تار به جای واژهٔ «تکنیک»، از کلمهٔ «زینت» برای نامیدن این مهارت‌ها استفاده می‌کنند.
علت این نام‌گذاری این است که با اجرای درست این اصول، صدای ساز جذاب‌تر و گیراتر می‌شود و می‌توان آن را همچون آرایشی برای صدا در نظر گرفت.

مضراب ریز

مضراب ریز به تکنیکی گفته می‌شود که در آن مضراب‌های راست و چپ به صورت پشت سر هم و بسیار تند نواخته می‌شوند. سرعت اجرای این روش، کاملاً به مهارت و تسلط نوازنده بستگی دارد.

هر چقدر که بتوانید این نتها را سریع‌تر بنوازید، صدای آن زیباتر و جذاب‌تر خواهد شد. برای اینکه این تکنیک را بهتر یاد بگیرید و همزمان تمرکز و توانایی خود را افزایش دهید، پیشنهاد می‌شود روزی حداقل ده دقیقه آن را تمرین کنید. می‌توانید کار را با سرعت پایین شروع کرده و به تدریج و با گذشت زمان، سرعت نواختن خود را بیشتر کنید.

مضراب راست و چپ:

در ساز سه‌تار، هنگام نواختن، حرکت مضراب دست راست از سمت پایین به بالا انجام می‌شود. اما در ساز تار، این حرکت برعکس است و مضراب از بالا به پایین زده می‌شود. این تفاوت در مورد مضراب دست چپ نیز وجود دارد: در سه‌تار، مضراب چپ از بالا به پایین حرکت می‌کند، در حالی که در تار، از پایین به بالا برمی‌گردد. به بیان ساده‌تر، حرکت مضراب چپ در سه‌تار، در واقع معکوس حرکت مضراب راست آن است.

مضراب چپ ریز

برای انجام روش چپ ریز، ابتدا باید یک ضربه با دست چپ بزنید. سپس به‌اندازهٔ کمی کمتر از یک ثانیه مکث کنید و بعد ضربه‌های ریز را آغاز نمایید. یادتان باشد که ضربه‌های ریز را حتماً با دست راست شروع کنید.

مضراب تک ریز

تکنیک تک‌ریز در واقع همان روش مضراب راست‌ریز است که به اسم تک‌ریز شناخته می‌شود.
برای نواختن این تکنیک، ابتدا یک مضراب راست می‌زنید و پس از یک وقفه کوتاه، ریز را اجرا می‌کنید.
نکته مهم این است که برخلاف مضراب چپ‌ریز، این‌بار باید ریز را با مضراب چپ آغاز کنید.

مضراب دراب

تکنیک دراب به معنی اجرای پشت سر هم سه ضربه به صورت «راست-چپ-راست» است. این روش را می‌توان روی یک، دو یا سه نت مختلف به کار برد. سرعت نواختن این تکنیک معمولاً برابر با سرعت نت‌های سه‌لاچنگ است. اگر بخواهیم دقیق‌تر به آن نگاه کنیم، دو ضربه اول با سرعت سه‌لاچنگ و ضربه آخر با سرعت دولاچنگ اجرا می‌شود.

مضراب دراب چپ

دراب چپ از یک ضربهٔ تکی و یک حرکت راست اضافه تشکیل شده است. به این شکل که اول با دست راست یک ضربه می‌زنید و بلافاصله پس از آن، چهار ضربه پشت سر هم به صورت «چپ، راست، چپ، راست» اجرا می‌کنید. این الگو در نت‌نویسی با علامت دراب برعکس نشان داده می‌شود.

مضراب دراب کنده

دراب کنده را می‌توان به دو روش مختلف نواخت. در روش اول، نوازنده بعد از اجرای دراب، بلافاصله تکنیک کِندن را به کار می‌برد. در روش دوم نیز می‌توان هر دو تکنیک را همزمان و با یکدیگر اجرا کرد.

مضراب دراب کمان

این تکنیک ترکیبی از دو تکنیک درّاب و کمان است. نحوهٔ اجرای آن به این شکل است که در انتهای مضراب راستِ درّاب، تکنیک کمان را اضافه می‌کنید. تکنیک «درّاب کمان» را هم روی نت‌های قبل و هم روی نت‌های بعد می‌توان اجرا کرد.

مضراب تریل

این روش را با نام “ریز اشاره” نیز می‌شناسند که نشانه اختصاری آن معمولاً «tr» است. هنگامی که این علامت کنار یک نت دیده شود، نوازنده به جای کشیدن معمولی آن نت، با حرکات پشت سرهم و سریع مضراب‌های راست و چپ، به نت بعدی ضربه می‌زند. این حرکت سریع معمولاً با یک مضراب چپ به پایان می‌رسد.

مضراب شلال

مضراب شلال به صورت پشت سر هم و پیوسته با ترتیب «راست- چپ- راست- چپ» نواخته می‌شود. ضربه آخر که نقش پایان‌دهنده را دارد، باید محکم‌تر و با قدرت بیشتری اجرا شود. مضراب شلال در واقع یک مضراب چهارتایی است که امکان نواختن آن روی چهار نت وجود دارد، ولی در عمل معمولاً روی دو نت اجرا می‌شود.

تکنیک اشاره:

تکنیک اشاره، نوعی اجراست که در آن یک نت، بدون زدن مضراب جداگانه به صدا درمی‌آید. به این شکل که شما ابتدا با مضراب، نت اصلی را به صدا درمی‌آورید و سپس، بدون مضراب زدن دوباره، از باقیماندهٔ صدای همان نت (طنین آن) برای نواختن نت بعدی استفاده می‌کنید.

این تکنیک فقط به یک نت قبل یا بعد محدود نمی‌شود. بسته به قطعه‌ای که می‌نوازید، امکان اشاره به چندین نت قبل یا بعد نیز وجود دارد. جزئیات دقیق چگونگی اجرای این تکنیک، معمولاً در نت‌نگاری قطعه برای شما مشخص شده است.