موسیقی فولکلور یا موسیقی محلی چیست؟

موسیقی بر اساس ویژگی‌های مختلف، به گروه‌های گوناگونی تقسیم می‌شود و نام هر کدام هم از همین ویژگی‌ها گرفته می‌شود. یکی از گونه‌های جذاب موسیقی، به ویژه در کشور ما، موسیقی محلی است. اگر دوست دارید بیشتر با موسیقی فولکلور یا همان موسیقی بومی آشنا شوید، ادامه این نوشته در وبلاگ آرین لوتوس را مطالعه کنید.

موسیقی فولکلور یا موسیقی محلی

موسیقی فولکلور که به آن موسیقی محلی یا بومی هم می‌گویند، نوعی موسیقی سنتی است. این موسیقی از باورها و رسم‌های یک قوم یا منطقه خاص سرچشمه می‌گیرد و از گذشته تا امروز، سینه‌به‌سینه و نسل به نسل منتقل شده است.

اما معنی کلمه “بوم” چیست؟ در یک تعریف کلی، بوم به محیط زندگی گروهی از مردم گفته می‌شود که دارای ارزش‌های اخلاقی، آداب و رسوم و یک فرهنگ (یا زیرفرهنگ) مشترک هستند.

این سبک موسیقی شامل نغمه‌ها، آهنگ‌ها، تصنیف‌ها و ترانه‌هایی است که ویژه مردم یک ناحیه یا سرزمین خاص است. این موسیقی بیشتر در جاهای دور از شهر، در روستاها و حتی در میان عشایر و کوچ‌نشینان زنده است.
مثل موسیقی لری، گیلکی، کردی یا موسیقی نواحی جنوب. در این نوع موسیقی معمولاً از یک یا دو ساز محدود استفاده می‌شود و بیشتر به صورت تک‌خوانی یا هم‌خوانی گروهی مردم روستا اجرا می‌شود و در خیلی از موارد، با حرکات و نمایش‌های آیینی همراه است.

نغمه های دل انگیز

آهنگ‌های جذاب و گوشنواز، نواهای طبیعی و ساده و دلپذیر، امروزه در میان بسیاری از مردمان جهان از ارزش و جایگاه خاصی برخوردار شده‌اند. بیشتر موسیقی‌دانان، این ملودی‌ها و نغمه‌های بومی و محلی را پایه‌ای برای خلق قطعات موسیقی زیبا و موفق قرار داده‌اند.

برخی از تمدن‌های پیشرفته، علاوه بر موسیقی سنتی خود، گونه‌ی دیگری از موسیقی نیز دارند که به آن موسیقی محلی می‌گویند. این موسیقی بازتاب‌دهنده‌ی همه‌ی نیازهای زندگی مردم بوده و به تمام جنبه‌های زندگی فردی و اجتماعی آنان پیوند خورده است.

تاریخچه :

در فرهنگ‌های مربوط به پایان عصر سنگ، موسیقی‌دانی وجود دارد که نقش درمانگر دارد و تندرستی را به افراد بازمی‌گرداند. این نگرش در فرهنگ بسیاری از مناطق جهان و همچنین در بخش‌های مهمی از ایران نیز دیده می‌شود. این جنبه از موسیقی احتمالاً بخشی از یک فرهنگ کلی‌تر است که ریشه‌های آن به دوران سنگ بازمی‌گردد.

در کتاب‌های رسمی تاریخ هنر، کمتر اشاره‌ای به این نوع موسیقی شده است؛ در حالی که این موسیقی در واقع بازتاب‌دهنده زندگی ساده و عملی نیاکان ما است.

موسیقی محلی در حوزه‌ای از فرهنگ و هنر جای می‌گیرد که به آن فرهنگ عامه یا فولکلور می‌گویند. از ویژگی‌های موسیقی بومی، سادگی و بی‌آلایش بودن آن است.

در موسیقی بومی یا محلی ایران، از یک سو می‌توان نقش هنرهای نخستین، باورها، عواطف و به طور کلی زندگی پیشینیان را مشاهده کرد و از سوی دیگر، عناصر طبیعت را به عنوان بخش اصلی آن یافت. ترانه‌ها نیز هسته اصلی موسیقی محلی ایران را تشکیل می‌دهند.

افسانه‌ها و داستان‌هاى آشناى محلى

بسیاری از این آهنگ‌ها به افسانه‌ها و قصه‌های شناخته‌شده‌ی محلی اشاره می‌کنند. در گذشته، شعر و موسیقی پیوندی بسیار نزدیک و ناگسستنی با هم داشتند.

اگر “کشور” را به عنوان یک فضای فرهنگی در نظر بگیریم، در این فضا، گروه‌های قومی مختلف با آداب و رسوم، تاریخ و فرهنگ‌های گوناگون در کنار هم زندگی می‌کنند.
پس همان‌طور که میان ملت‌های مختلف، تنوع موسیقی وجود دارد، در داخل یک کشور هم به خاطر همین گوناگونی‌ها، با گونه‌های مختلف و متفاوتی از موسیقی روبرو می‌شویم. برای نمونه در ایران، موسیقی مردم کرد، لر، گیلک، بلوچ، جنوبی و دیگر اقوام با یکدیگر تفاوت دارد.

نکته‌ی دیگر این است که در ایران برای اشاره به موسیقی بومی، از واژه‌های “موسیقی نواحی”، “موسیقی محلی”، “موسیقی فولکلوریک” و “موسیقی مقامی” هم استفاده می‌شود که امروزه بیشتر اصطلاح “موسیقی نواحی” رواج دارد.

البته باید توجه داشت که از نگاه کارشناسی، موسیقی نواحی در ایران همواره با خوانندگی همراه است، در حالی که موسیقی بومی ممکن است بدون آواز هم اجرا شود.

محتوا و ویژگی‌های موسیقی محلی چیست؟

ریشه‌های آن به گذشته‌های دور و فرهنگ‌های باستانی برمی‌گردد.
بر پایهٔ روش‌های علمی یا استدلال‌های منطقی بنا نشده و هیچ آموزگاری آن را آموزش نمی‌دهد.
از کردارها و عادت‌های رایج میان مردم جامعه سرچشمه می‌گیرد.
وضعیت و حال و هوای حاکم بر یک جامعه را نشان می‌دهد.
ممکن است دربردارندهٔ مضامین عاشقانه، آیین‌های شاد و مفرح، یا معانی عارفانه باشد.

مضمون ترانه‌های موسیقی‌های محلی اغلب بازتاب‌دهنده شرایط زندگی جامعه است. به عنوان مثال، در برخی از این آهنگ‌ها به موضوع کشاورزی و دامپروری پرداخته می‌شود که نشان می‌دهد ترانه متعلق به منطقه‌ای است که مردم آن بیشتر به این مشاغل می‌پردازند.
لالایی، که آواز آرامش‌بخش مادران یا پرستاران برای خواباندن کودکان است، نیز شکلی از موسیقی فولکلور یا محلی به شمار می‌آید.
در موسیقی محلی می‌توان بازتابی از ادبیات، عواطف، اعتقادات و به طور کلی شیوه زندگی نیاکان را دید.
در این نوع موسیقی، اغلب جلوه‌های طبیعت مانند آبشارها، دشت‌ها و دره‌های سرسبز، شکوفه‌های درختان، فصل بهار و پاییز و حتی سرمای زمستان به تصویر کشیده می‌شود.
یکی از ویژگی‌های موسیقی محلی در ایران، کاربرد آن در مراسم مذهبی است. بر اساس اسناد تاریخی، مغ‌ها در دوره هخامنشی نیایش‌های خود را با آهنگ می‌خوانده‌اند.
سازهای رایج در موسیقی فولکلور یا محلی ایران
سازهایی که معمولاً برای اجرای موسیقی فولکلور یا محلی در ایران استفاده می‌شوند عبارتند از:

شیپور،
دهل،
دمام،
دف،
دایره،
کرنا،
سرنا،
نی،
سنج و …

این سازها تنها توسط نوازندگان حرفه‌ای نواخته نمی‌شوند، بلکه مردم عادی و به ویژه جوانان نیز با آن‌ها به اجرای موسیقی می‌پردازند.

اهمیت موسیقی موسیقی فولکلور یا محلی

گنجینه‌های فرهنگی و هنری هر سرزمینی از راه آهنگ‌های بومی و محلی به دست آیندگان می‌رسد. همچنین، این موسیقی به ما کمک می‌کند تا ارزش‌های ملی و مردمی را از دید تاریخی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی بهتر بشناسیم.

آوازهایی که در موسیقی محلی خوانده می‌شوند، پیوند نزدیکی با جنبه‌های گوناگون فرهنگ جامعه دارند. در دل این آوازها، رسم‌ها، باورها و اندیشه‌های مردم گاه تأیید می‌شوند و گاه نقد می‌گردند.

معروف ترین موسیقی های فولکور

در این بخش چند نمونه از آهنگ‌های محلی را به شما معرفی می‌کنیم که برای بسیاری از مردم آشنا و شناخته‌شده هستند.

لیلا- خراسانی

خراسان سرزمین هزاران آواز و نواست. از ترانه‌های معروفی مانند «نوایی نوایی» گرفته تا «ا… مزار» و «لیلا». تصنیف «لیلا» که بیشتر با نام «لیلا در وا کن مُیُم» شناخته می‌شود.
این آهنگ از آثار برجسته‌ی اسماعیل ستارزاده، هنرمند خراسانی است که ملودی آن را با ساز دوتار نواخته است.
او از استادان با سبک موسیقی شمال خراسان و کسی بود که موسیقی محلی این دیار را دوباره زنده کرد. آهنگ‌هایی مانند «بلندبالا»، «دختر فراش باشی» و «شاه دوماد» از دیگر ساخته‌های او هستند که خوانندگان مختلف نیز آنها را اجرا کرده‌اند.

رعنا-گیلکی

آوازهای محلی گیلکی، درست مانند سرزمین گیلان، پر از انرژی و شادی هستند.
ترانه زیبای “رعنا” یکی از همین آهنگ‌های فولکلور است که به احتمال زیاد، نسخه اصلی آن را با صدای فریدون پوررضا یا اجرای بازخوانی شده گروه رستاک شنیده‌اید.
پوررضا از شاگردان استاد بنان در خوانندگی آواز ایرانی بوده و آهنگ‌های معروف سریال محبوب “پس از باران” را نیز اجرا کرده است.
دو آلبوم به نام‌های “می گیلان” و “گیله لو” از او به یادگار مانده است.

کابوکی- کردی

شاید بیشتر ما زبان کردی را ندانیم، اما شور و حال آهنگ‌های محلی به این زبان می‌تواند هر شنونده‌ای را مجذوب خود کند.
آهنگ «کابوکی» یا «کابوکه» یکی از قدیمی‌ترین نواهای کردی است که احتمالاً پیشینه‌ای بیش از هزار سال دارد و بارها با صدای خوانندگان گوناگون اجرا شده است.
مشهورترین روایت این آهنگ را شهرام ناظری، خواننده سرشناس ایرانی که اهل کرمانشاه است، با ساز سه‌تار ثبت کرده. او بارها این قطعه را در برنامه‌های زنده خود اجرا کرده است.

بارو بارو- لری

ترانه مشهور «بارو بارو» ساخته هنرمند فقید، حسین فرجی است.
بسیاری گمان می‌کنند این آهنگ، اثری مستقل از گروه رستاک است، اما در حقیقت خواننده اصلی آن حسین فرجی، با اصالتی لر بوده است.
با این حال، فرجی با اجرای این گروه موافق نبود و اعتقاد داشت که آن‌ها اشعار غیرواقعی را روی آهنگ او قرار داده‌اند.
نکته جالب اینجاست که نسخه اصلی این ترانه، وقتی در سال ۱۳۷۰ منتشر شد، با استقبال چشمگیری روبرو گردید و به یکی از پرفروش‌ترین نوارهای آن دوره تبدیل گشت.

هله مالی- بوشهری

بازآفرینی و رواج دوباره بسیاری از آهنگ‌های محلی جنوب ایران، مرهون تلاش‌های آقای خان، شخصیت محبوب برنامه خندوانه است.
او بارها این آهنگ‌ها را در این برنامه اجرا کرد و ساز نی‌انبان را که بخش مهمی از موسیقی بوشهر است، به مردم معرفی نمود.
“هله مالی” یکی از ترانه‌های بوشهری است که چندین بار از این برنامه پخش شده است. کلمه “هله” در زبان محلی بوشهر، به خودی خود معنای خاصی ندارد.
در کار دریانوردی، وقتی می‌خواهند لنگر کشتی را بالا بیاورند یا تور ماهیگیری را از آب بیرون بکشند، برای هماهنگی بین دو گروه که در دو طرف چپ و راست کار می‌کنند، از این صدا استفاده می‌شود. گروه اول که تور یا طناب را می‌کشد، می‌گوید “هله” و گروه دوم در پاسخ می‌گوید “مالی”.