آشنایی با ساز بادی دوزله

دونای یکی از سازهای بادی محلی است که در بین مردم کرد از علاقه و جایگاه ویژه‌ای برخوردار است. این ساز صدایی زیبا و دلنشین دارد و از نظر شکل ظاهری شبیه به ساز نی است. در ادامه این نوشته، با این ساز کردی بیشتر آشنا خواهید شد.

دوزله یا دونای

دوزله که با نام دونای نیز شناخته می‌شود، یک ساز بادی محلی است و در دسته سازهای یک زبانه قرار می‌گیرد.
این ساز قدمت زیادی دارد و تاریخچه آن به تمدن‌های باستانی مانند مصر و ایران می‌رسد. بسیاری معتقدند که ایرانیان مخترع این ساز بوده‌اند.
در مناطق کردنشین، این ساز را با نام دوزله می‌شناسند. دلیل این نامگذاری این است که مردم این نواحی، آن را از ساقه گیاهی به نام “زله” می‌سازند. این گیاه شبیه نی است و معمولاً در کنار رودخانه‌ها رشد می‌کند.

شکل ساز

این ساز از دو لوله‌ی موازی که معمولاً از جنس مس یا نی هستند و به هم بسته شده‌اند، درست شده است. گاهی هم این لوله‌ها را از پر دال یا استخوان بال پرندگان می‌سازند.

هر لوله یک قمیش جداگانه و مستقل دارد که تنها برای همان لوله کار می‌کند. روی هر لوله شش سوراخ تعبیه شده و هر دو در کنار هم قرار می‌گیرند. قسمت پایینی هر دو لوله نیز کاملاً باز است. اندازه‌ی معمول این ساز حدود ۲۲ سانتی‌متر طول و ۲ سانتی‌متر قطر دارد.

وسعت صدا

وسعت صوتی این ساز معمولاً بین یک تا دو اکتاو است. بسته به این که ساز بزرگ یا کوچک باشد، محدوده صدایی آن نیز تغییر می‌کند.

نحوه نواختن

برای نواختن دوزله، آن را طوری در دهان قرار می‌دهند که تقریباً تمام طول آن داخل دهان می‌شود. سپس با انگشتان هر دو دست، روی سوراخ‌های آن را می‌پوشانند و باز می‌کنند. از آنجا که دوزله دو لوله صوتی دارد و صدایش دو برابر است، هر انگشت باید همزمان سوراخ‌های هر دو لوله را کنترل کند تا هر دو با هم و هماهنگ بنوازند.

نوازنده‌های دوزله از روش نفس‌گردانی استفاده می‌کنند تا بتوانند بدون توقف و قطع کردن صدا، نوازندگی کنند. به این ترتیب، صدای ساز به صورت پیوسته و کشیده شنیده می‌شود.

دونای در استان‌های ایران

دونای در مناطق گوناگون ایران با اندازه‌ها و شکل‌های متفاوتی ساخته می‌شود. کهن‌ترین نوع این ساز را می‌توان در مناطق کردستان و آذربایجان غربی پیدا کرد.
این ساز در جای‌جای ایران با نام‌های مختلفی شناخته می‌شود؛ برای نمونه در بلوچستان به آن «دونی» می‌گویند و در استان‌هایی مانند هرمزگان، کرمانشاه، کردستان و ایلام با نام‌های «دونای»، «جفتی»، «دوآهنگ» و «دوزله» از آن یاد می‌کنند. در خراسان نیز نام آن «قشمه» است.
قشمه در خراسان در سه گونه‌ی پنج سوراخ، شش سوراخ و هفت سوراخ ساخته می‌شود و هیچ‌کدام از این انواع، سوراخ پشتی ندارند.
برخی از نوازندگان چیره‌دست این ساز عبارت‌اند از: «علی آبشوری»، «رمضان عزیزی» و «خان محمد» در خراسان، «قنبر راستگو» در هرمزگان و همچنین «مراد نهاوندی» و «علیدوست فلاحتی» در ایلام.