آشنایی با ساز باغلاما و انواع آن
ساز باغلاما و انواع آن
ساز باغلاما یک ساز زهی محبوب است که با کمک یک مضراب پلاستیکی یا با نواختن مستقیم انگشتان دست (که به آن شلپه یا شرپه میگویند) به صدا درمیآید. این ساز بیشتر در مناطق آناتولی، شمال عراق و آذربایجان شناخته شده و نواخته میشود. در این قسمت از وبلاگ آرین لوتوس، با این ساز بیشتر آشنا خواهید شد.
سیم های ساز
این ساز دارای هفت رشته سیم است که در دستههای سهتایی، دوتایی و دوتایی قرار میگیرند. گونهای از باغلاما که دستهای بلندتر دارد، در ایران با نام دیوان شناخته میشود.
کاسه صوتی باغلاما به شکل تقریبی نیمی از یک گلابی است و از یک تکه چوب ساخته شده. دسته این ساز نسبتاً دراز است و پردهها (یا دستانها) بر روی آن بسته میشوند. روی دهانه کاسه، یک صفحه چوبی قرار دارد. بخشهای دیگر این ساز و سازهای مشابه آن عبارتند از:
سیمها،
سیمگیر،
خرک،
شیطانک،
گوشیها و مضراب.
خانواده باغلاما
باغلاما در شکلها و ابعاد گوناگونی ساخته میشود که هر کدام برای هدف خاصی مناسب هستند.
انواع باغلاما عبارتند از:
– جورا (Cura)
– تانبورا (Tanbura)
– باغلاما دسته کوتاه (Çöğür, Kısa Sap Bağlama)
– باغلاما دسته بلند (Uzun Sap Bağlama)
– ساز دیوان (Divan Sazı)
– ساز میدان (Meydan Sazı)
ساز باغلاما یکی از سازهای زهی و از خانوادهی عود است که ریشه در موسیقی سنتی ترکیه دارد. این ساز معمولاً با مضراب یا گاهی با انگشت نواخته میشود و صدای گرم و گیرایی دارد.
انواع مختلفی از باغلاما وجود دارد که از نظر اندازه و کوک با هم تفاوت دارند. معروفترین انواع آن عبارتند از:
– **جورا**: که کوچکترین نوع باغلاماست و صدای زیرتری تولید میکند.
– **تام باغلاما**: اندازهی متوسط و متداول این ساز است.
– **دیوان یا باغلامای بزرگ**: که اندازهی آن بزرگتر است و صدای بم و غنیتری دارد.
این ساز نقش مهمی در اجرای موسیقی محلی، عاشیقی و حتی موسیقی مدرن ترکی ایفا میکند و نوازندگی آن تکنیکها و شیوههای مختص به خود را دارد.
تاریخچه
ساز باغلاما و سازهای مشابه آن در مناطق آذربایجان و کردستان ایران نیز نواخته میشود. یک نوع کوچکتر از این ساز در یونان هم وجود دارد. به نظر میرسد باغلاما و سازهای نزدیک به آن، در نتیجهی تغییراتی که روی ساز قپوز ایجاد شده، به وجود آمدهاند.
به هر حال، باغلاما و سازهای همخانوادهی آن، نقش بسیار مهمی در حفظ و رساندن فرهنگ و موسیقی ترکی به زمان حال داشتهاند. این ساز در کشور ترکیه بسیار پرطرفدار است و در ایران گاهی آن را «ساز دیوان» مینامند. واژهی «ساز» خود ریشهی فارسی دارد و به معنای دستگاه و ابزار است.
اگرچه نام «ساز» به گروهی از سازهای زهی-زخمهای اشاره میکند، ولی این ساز خاص در موسیقی کلاسیک عثمانی، موسیقی فولکلور ترکی، موسیقی آذری، کردی، آشوری، ارمنی و همچنین در بخشهایی از سوریه، عراق، یونان و کشورهای بالکان مورد استفاده قرار میگیرد.
وسایل موسیقی شبیه به باغلاما در کاوشهای باستانی مناطق سومر و هیتی در آناتولی و نیز در آثار به جا مانده از یونان باستان پیدا شدهاست.
نزدیکترین سازهای همخانوادهی باغلاما، «قپوز» و «چگور» هستند که توسط عاشیقها و اوزانهای اقوام ترک نواخته میشوند.
باغلامایی که به روش سنتی ساخته میشود، از نظر شکل و ساختار به وضوح نشان میدهد که متعلق به سنت عاشیقی است. این خانوادهی سازی به احتمال زیاد ریشه در آسیای میانه و ساز تنبور خراسانی دارد که در طول قرنها تغییرات کمی را تجربه کرده است.
از آنچه در نوشتههای فارسی دربارهی ساز دوتار پیش از اسلام فهمیده میشود، این ساز از طریق جاده ابریشم به مناطق مختلف برده شد و تحت تأثیر فرهنگهای گوناگون، به سازهایی مانند سهتار یا چندتار تبدیل گردید؛ مانند ساز عاشیقی در آناتولی که به انواع مختلف باغلاما دگرگون شد.
