اکتاو چیست؟

یکی از واژه‌هایی که ممکن است نوآموزان پیانو زیاد به گوششان خورده باشد، «اکتاو» است. اما اکتاو به چه معناست؟
در دانش موسیقی، اکتاو به فاصله‌ی بین دو نت هم‌نام پشت سر هم گفته می‌شود. برای اینکه بهتر با این مفهوم آشنا شوید، پیشنهاد می‌کنیم ادامه‌ی این نوشته را در وبلاگ آرین لوتوس دنبال کنید.

اُکتاو چیست؟

در علم موسیقی، اُکتاو به فاصله بین دو نت هم‌نام پشت سر هم گفته می‌شود. به زبان ساده، اگر از یک نت شروع کنیم و هشت نت را به ترتیب بشماریم، به نت همنام اولی می‌رسیم که با آن یک اکتاو فاصله دارد.

هر ساز موسیقی می‌تواند تعداد مشخصی از این اکتاوها را تولید کند. به همین خاطر، محدوده صوتی سازها را معمولاً با شمارش تعداد کل این اکتاوها می‌سنجند و طبیعی است که سازهای گوناگون، تعداد اکتاوهای مختلفی دارند.

اگر فرکانس دو نت که با فاصله یک اکتاو از هم قرار دارند را اندازه بگیریم، می‌بینیم فرکانس نت بالایی دقیقاً دو برابر فرکانس نت پایینی است. این یعنی نسبت فرکانس آن‌ها ۲ به ۱ است. برای نمونه، نت «لا» در اکتاو چهارم پیانو (A4) فرکانسی برابر ۴۴۰ هرتز دارد و نت «لا» در اکتاو بعدی (A5) فرکانسی معادل ۸۸۰ هرتز دارد که دقیقاً دو برابر است.

اُکتاو در ساز محبوب پیانو

اکتاو که گاهی به شکل‌های ۸ve و P8 هم نشان داده می‌شود، در لاتین به معنای عدد هشت است. در دنیای موسیقی، هفت نت اصلی داریم: Do, Re, Mi, Fa, Sol, La, Si. وقتی به نت هشتم می‌رسیم، دوباره به نت Do بازمی‌گردیم، اما این بار با فرکانسی بالاتر. به این چرخهٔ کامل، یک اکتاو گفته می‌شود.

معمولاً گسترهٔ صوتی سازهای مختلف را با شمارش همین اکتاوها می‌سنجند. بنابراین طبیعی است که هر سازی تعداد اکتاوهای متفاوتی داشته باشد.
به این ترتیب، دنیای صداهای موسیقی به بخش‌های کوچک‌تری به نام اکتاو بخش‌بندی می‌شود. هر اکتاو محدودهٔ فرکانسی خاص خود را دارد، در حالی که فرکانس نت ابتدا و انتهای آن یکسان است.

یک نکتهٔ اساسی این است که فرکانس هر نت، دو برابر فرکانس نت هم‌نام خود در اکتاو پیش از آن است. برای مثال، اگر فرکانس نت «لا» در اکتاو سوم ۴۳۷ هرتز باشد، فرکانس نت «لا» در اکتاو بعدی (اکتاو چهارم) به ۸۷۴ هرتز می‌رسد. فرکانس نت‌هایی که پشت سر هم و با فاصله‌های موسیقایی یکسان قرار می‌گیرند، به صورت تصاعد هندسی افزایش پیدا می‌کنند. در یک اکتاو روی پیانو، شما این هفت نت اصلی را به همراه کلیدهای سیاه رنگ بین آن‌ها خواهید دید.

اکتاو چیست؟

پیانو چند اکتاو دارد؟

حالا که با معنی اکتاو آشنا شدید، باید بگویم یک پیانوی معمولی و رایج، ۵۲ کلید سفید و ۳۶ کلید سیاه دارد. اگر این اعداد را با هم جمع کنیم، می‌بینیم که پیانو در کل ۸۸ کلید دارد که معادل هفت اکتاو کامل است. وقتی می‌گوییم یک اکتاو را می‌نوازیم، یعنی صدای نت‌های اصلی (که همان کلیدهای سفید هستند) را به گوش می‌رسانیم. البته این اکتاو، پنج کلید سیاه را هم در بر می‌گیرد که همان نت‌های فرعی یا مینور بین یک اکتاو محسوب می‌شوند.

یادتان باشد برای نواختن بسیاری از آهنگ‌ها، لازم نیست از همه‌ی این هفت اکتاو استفاده کنید. معمولاً قطعاتی که می‌نوازید، بیشتر بر اساس نت‌های میانی صفحه کلید نوشته شده‌اند و از نت‌های خیلی پایین یا خیلی بالا، کمتر استفاده می‌شود.

نامگذاری اکتاوها

وقتی که می‌خواهیم یک گام را به طور دقیق تعریف کنیم، باید محدوده صوتی یا رِجیستر آن را هم در نظر بگیریم. در واقع اگر شما نت‌هایی مثل C دیز یا B بمل داشته باشید، این‌ها به تنهایی یک گام کامل را تشکیل نمی‌دهند، بلکه فقط یک نوع کلاس گام هستند. برای داشتن یک گام مشخص، باید کلاس گام همراه با یک رِجیستر مشخص تعریف شود.

ما برای مشخص کردن رِجیسترها از استاندارد بین‌المللی ISO استفاده می‌کنیم. در این سیستم، نت C وسط با نام C4 شناخته می‌شود. اگر یک اکتاو بالاتر برویم، به C5 می‌رسیم و اگر یک اکتاو پایین‌تر بیاییم، آن نت C3 نام دارد. نکته مهم در این روش این است که هر اکتاو از نت C شروع شده و به نت B ختم می‌شود. بنابراین، یک گام صعودی که از نت C وسط شروع شود، شامل این نت‌ها خواهد بود.