بشنو از نی چون حکایت می کند…
بشنو از نی چون حکایت می کند…
نی یکی از سازهای بادی است که با دمیدن نواخته میشود و در گروه سازهای بدون زبانه قرار دارد. این ساز که به نی هفتبند نیز معروف است، از قدیمیترین سازهای ساخته شده به دست انسان به شمار میرود.
نی از سازهای محلی ایران است و در بیشتر مناطق کشور شناخته شده و نواخته میشود. نوازندگان محلی با روشی سنتی و ابتکاری، نفس خود را طوری تنظیم میکنند که هنگام نواختن، صدای ساز قطع نشود.
نحوه تولید صدا در نی به این صورت است که نوازنده هوا را از انتهای بالایی ساز به درون میدمد. بخش عمده این هوا از نزدیکترین سوراخ باز روی نی خارج میشود. با باز و بسته کردن سوراخها توسط انگشتان دو دست، طول مسیر هوای درون ساز تغییر میکند. این کار باعث کم و زیاد شدن طول موج ارتعاش هوا شده و در نتیجه نتهای زیر و بم تولید میشود.
در ادامه، بیشتر با ساز نی و گونههای مختلف آن آشنا میشویم.
سازی بدون کوک
این ساز امکان کوک کردن ندارد. به این معنا که برخلاف سازهای زهی که با چرخاندن گوشیها میتوان کوکشان را تغییر داد، در این ساز چنین امکانی وجود ندارد. به همین دلیل، نمیتوان آن را با سازهای دیگر همنواخت کرد و معمولاً به صورت تکنواز به کار میرود.
انواع مختلف نی
-نی کوتاه:
نیهای کوتاه معمولاً برای نواختن آهنگهای محلی به کار میروند و در مقایسه با دیگر نیها، قطر بیشتری دارند. این ساز دو نوع صدا تولید میکند: صدای بم که با کمک گرفتن از تارهای صوتی خود نوازنده ایجاد میشود و صدای زیر که حدود یک اکتاو با صدای بم فاصله دارد.
۲-نی بلند:
همانطور که از اسم آن مشخص است، این ساز بلندترین نوع نی محسوب میشود و اندازه آن معمولاً بین ۷۰ تا ۸۰ سانتیمتر است. صدای این نی بسیار عمیق و غمگین است و در گذشته به آن «نای خرک» هم میگفتند. این ساز پنج سوراخ دارد که چهار سوراخ در جلوی آن و یک سوراخ در پشت آن قرار گرفته است. نی بلند بیشتر در میان مردم جنوب ایران، مازندران، ترکمنها و خراسان رواج دارد.
۳-نی هفت بند:
نی هفت بند یک ساز قدیمی است که روی آن پنج سوراخ وجود دارد. چهار سوراخ در جلوی ساز و یک سوراخ هم در پشت آن قرار گرفته است. این نی از هفت بند و شش گره تشکیل شده و احتمالاً به همین خاطر نام “هفت بند” را برای آن انتخاب کردهاند. در فرهنگ ایرانی، عدد هفت از احترام و تقدس ویژهای برخوردار است.
نواختن این نی معمولاً با دندان انجام میشود. نوازنده سر نی را بین دندانهایش قرار میدهد و هوا را مستقیماً و بدون هیچ وسیلهی دیگری به داخل ساز میدمد.
نی هفت بند قادر به تولید صدا در چهار محدودهی مختلف است که به نامهای بم، اوج، غیث و ذیل شناخته میشوند.
تغییرات اصلی در ساختار و روش آموزش این ساز را استاد حسن کسایی به وجود آورد. در واقع، ایشان را میتوان مخترع نی هفت بند به شکل امروزی دانست.
۴-دوزله
دوزله یکی از سازهای بومی ایران است که در گروه سازهای بادی جای میگیرد. این ساز از دو نلۀ موازی که معمولاً از جنس مس یا نی ساخته میشوند، تشکیل شده است. این دو نلۀ کنار هم به صورت محکم به یکدیگر بسته میشوند. هر نلۀ دوزله یک زبانۀ جداگانه دارد و هر کدام به طور مستقل نواخته میشود. روی هر لوله نیز شش سوراخ تعبیه شده که دقیقاً در مقابل هم قرار گرفتهاند.
این ساز بیشتر در بین جوامع عشایری ایران رواج دارد و محدودۀ صوتی آن حدود یک تا دو اکتاو است.
۵-قره نی
“قرهنی” یکی از سازهای بادی است که فقط یک زبانه دارد. نام آن از دو بخش تشکیل شده: “قره” که در زبان ترکی به معنای سیاه است و “نی” که یک کلمه فارسی است. در نتیجه معنای آن “نی سیاه” میشود. این ساز در دیگر کشورها با نام کلارینت شناخته میشود. در حقیقت، قرهنی گونهای از کلارینت است که میتواند فواصل موسیقی شرقی (مانند ربع پرده) را بنوازد.
هنگام نواختن، این ساز به طور کامل داخل دهان و بین دندانها قرار میگیرد. جنس آن معمولاً از چوب، آبنوس یا فلز ساخته میشود.
تفاوت ساز نی و فلوت چیست؟
آشنایی با ساز نی و گونههای آن
این دو ساز نه تنها در شکل ظاهری و صدایشان با هم تفاوت دارند، بلکه یک تمایز مهم دیگر نیز میان آنها وجود دارد. ساز نی، یک ساز اصیل ایرانی است و به همین دلیل برای ما از ارزش و اهمیت ویژهای برخوردار است. در مقابل، ساز فلوت در سراسر جهان شناخته شده است. این دو ساز همچنان که وجوه اشتراک دارند، تفاوتهایی نیز با یکدیگر دارند. صدای هر دو ساز از جنس بادی است و در خانواده سازهای بادی جای میگیرند. اما تفاوت اصلی آنها به موسیقی سنتی ایران و موسیقی کلاسیک جهانی مربوط میشود؛ ساز نی توانایی اجرای ربعپردهها و دستگاههای آوازی ایرانی را دارد.
آموزش نی
ساز نی تاریخچهای بسیار قدیمی و پربار دارد و هنوز هم افراد زیادی به آن علاقهمند هستند. در آموزشگاه آرین لوتوس، یادگیری ساز نی با روشهای آموزشی بروز و زیر نظر بهترین استادان انجام میشود. شما میتوانید با شرکت در دورههای طراحی شده، این ساز اصیل را به آسانی بیاموزید و بنوازید.
