بیوگرافی مرتضی محجوبی؛ از بنیانگذاران موسیقی ملی ایران
مرتضی محبوبی، که به نام مرتضیخان هم معروف است، یک نوازنده چیرهدست پیانو و آهنگساز اهل ایران بود. سبک منحصربهفرد او در نوازندگی باعث شده است که بسیاری او را از پایهگذاران موسیقی اصیل ایرانی بدانند. با وجود اینکه پیانو یک ساز غربی است، محجوبی به گونهای آن را مینواخت که حالوهوای کاملاً ایرانی داشت. حتی نقل است که او پیانو را مانند سنتور کوک میکرد و این کار را در زمانی بسیار کوتاه انجام میداد. علاوه بر این، مرتضیخان روش خاص خود را برای نوشتن نتهای موسیقی ابداع کرده بود که در آن از خط حامل استفاده نمیشد. اگر علاقهمندید اطلاعات بیشتری درباره زندگی هنری این نوازنده بینظیر به دست آورید، در ادامه این نوشته از وبلاگ آرین لوتوس با ما همراه باشید.
تولد، کودکی و آغاز مسیر موسیقی
مرتضی محجوبی در سال ۱۲۷۸ در شهر تهران به دنیا آمد. خانوادهاش به موسیقی علاقهی زیادی داشتند. برادر بزرگش، رضا محجوبی، که نوازندهی ویولن و آهنگساز شناختهشدهای بود، در این زمینه پیشگام خانواده محسوب میشد. مادرش نیز با نواختن پیانو آشنایی داشت و از همان سالهای کودکی، این ساز در خانهی آنان حضور داشت. مرتضی به مدت شش سال، به صورت همزمان، ردیفهای موسیقی را نزد حسین هنگآفرین آموخت و همچنین شیوههای مخصوص نوازندگی پیانو را از محمود مفخمالممالک فرا گرفت. ثمرهی این آموزشهای فشرده و ارزشمند، این بود که او در سن ده سالگی به تالار سینمای فاروس راه یافت. در همین دوران بود که او با پیانو، آواز عارف قزوینی را همراهی کرد؛ موفقیتی بسیار بزرگ برای کودکی در آن سن.
فعالیتهای حرفهای مرتضی محجوبی
در سال ۱۳۰۷، مرتضی محجوبی به همراه گروهی از هنرمندان نامی مانند ابوالحسنخان صبا، حسینخان یاحقی، مرتضی نیداود، ارسلان درگای، عبدالحسین شهنازی و آقا رضاخان روانبخش به شهرهایی مانند بیروت، حلب و شام سفر کرد. در این سفر، آنها بیش از ۱۰۰ صفحه موسیقی ضبط کردند که برخی از آنها هنوز هم موجود است.
در سال ۱۳۱۹، با راهاندازی رادیو، محجوبی از نخستین نوازندگانی بود که به این سازمان پیوست. او تا پایان عمرش در رادیو فعال بود و حتی برای مدتی مسئولیت برنامههای موسیقی رادیو را نیز بر عهده گرفت. در سال ۱۳۳۴، او به برنامه گلها پیوست و بسیاری از آهنگهایش با همراهی ارکستر این برنامه اجرا شد.
از مشهورترین تصنیفهایی که با آهنگسازی مرتضی محجوبی، خوانندگی غلامحسین بنان و ترانهسرایی رهی معیری خلق شدند، میتوان به این موارد اشاره کرد:
کاروان
روز ازل
نوای نی
بیدل ساقی
نت ابداعی مرتضی محجوبی
مرتضی محجوبی روش جدیدی برای نوشتن نتهای موسیقی ابداع کرد که شبیه به خط سیاق قدیمی بود. در این روش، نتها از راست به چپ نوشته میشوند، از خطوط جداکننده استفاده نمیشود و نشانههای مخصوص به خود را دارد. پویان آزاده تلاش کرد تا این روش نوشتن نت، به عنوان یک میراث فرهنگی ملی به ثبت برسد.
بهار برخوردار، پژوهشگر موسیقی، این شیوهٔ نتنویسی مرتضی محجوبی را به خط رایج و بینالمللی نت تبدیل کرد و در کتابی با نام «ردیف پیانو استاد مرتضی محجوبی» چاپ کرد. این کتاب ۳۶۶ صفحهای، به دو زبان نوشته شده و شامل هفت دستگاه و پنج آواز است.
سازمان میراث فرهنگی و گردشگری از بهار برخوردار به خاطر چاپ این کتاب قدردانی کرد؛ زیرا قبل از انتشار این کتاب، روش خاص استاد محجوبی برای بسیاری از موسیقیدانان نامفهوم بود و نمیتوانستند از دستنوشتهها و آثار ارزشمند او استفاده کنند.
