تاریخچه ساز افسانه ای چنگ

ساز هارپ که با نام چنگ هم شناخته می‌شود، یکی از کهن‌ترین سازهای جهان است که صدایی رویایی و ظاهری چشمگیر دارد. شاید برایتان جالب باشد که ریشه این ساز به سرزمین ایران باستان و اجداد ما می‌رسد. این ساز در گذر سال‌ها، تغییرات زیادی به خود دیده و کم‌کم به شکل امروزی درآمده است. در ادامه این نوشته در وبلاگ آرین لوتوس، بیشتر با گذشته و داستان ساز چنگ آشنا خواهید شد.

ساز چنگ

در ابتدا، چنگ شبیه یک ساز مثلثی چوبی دیده می‌شود. این ساز در ابعاد گوناگونی ساخته می‌شود و بسته به اندازه‌اش، ممکن است بین ۱۹ تا ۴۷ سیم داشته باشد. نوعی از چنگ که دارای پدال است، معمولاً ۴۰ تا ۴۷ سیم دارد و به آن چنگ پدالی (Pedal Harp) گفته می‌شود.

تاریخچه ساز چنگ     

اگر بخواهیم پیشینه چنگ را در نوشته‌های کهن بررسی کنیم، متوجه می‌شویم که در ادبیات فارسی بارها از این ساز یاد شده است. برای نمونه، سیاره زهره را با عنوان چنگ‌زن می‌شناختند.

در طی کاوش‌های باستان‌شناسان دانشگاه شیکاگو به نام‌های پیناس دلوگاز و هلن کانتور، بین سال‌های ۱۹۶۱ تا ۱۹۶۶ در تپه چغامیش خوزستان، مُهری گلی کشف شد که به هزاره چهارم پیش از میلاد و دوره ایلامی‌ها تعلق دارد. روی این مهر، تصویر یک نوازنده در حال نواختن چنگ منحنی دیده می‌شود. این چنگ دارای شش رشته است.

به نظر می‌رسد چنگ کهن‌ترین ساز ایرانی باشد که سیم داشته است. نام این ساز بیش از هر ساز دیگری در کتاب‌های قدیمی دیده می‌شود و تصویر آن نیز در آثار باستانی برجای مانده است.

بررسی ساز در حجاریهای بابل و آشور و نواحی مجاور

بر اساس مدارک معتبری که از کنده‌کاری‌های به‌جا مانده از تمدن‌های بابل و آشور و مناطق اطراف آن وجود دارد، می‌توان فهمید که بیش از هشت قرن قبل از تولد مسیح، انواع مختلفی از سازها در این مناطق ساخته می‌شد و نوازندگان از آن‌ها استفاده می‌کردند.

طرح‌ها و تصاویری که از آغاز این دوره طولانی از تاریخ تمدن انسان از سازهای موسیقی باقی مانده، نشان می‌دهد که سازهایی مانند چنگ، سنتور و قانون، از جمله سازهای بسیار کهن هستند که از دو هزار سال قبل از میلاد در این سرزمین‌ها رواج داشته‌اند.

قدمت چنگ

بر اساس نوشته‌ها و مدارکی که از قدیم به دست ما رسیده، ساز چنگ تا زمان‌های اخیر همواره مورد توجه مردم بوده و تا دوره صفویه از آن استفاده می‌شده است. سلطان محمد چنگی نیز آخرین کسی است که در آن دوران این ساز را می‌نواخته است.

چنگ، مانند خیلی از سازهای دیگر، به تدریج کامل‌تر و پیشرفته‌تر شده و در طول تاریخ انواع مختلفی پیدا کرده است. به طور کلی، انواع چنگ‌هایی که در موسیقی ایران و جهان مورد استفاده قرار گرفته‌اند، به این صورت دسته‌بندی می‌شوند: چنگ ارکستری، چنگ سنتی، چنگ باستانی و چنگ تزیینی.

این سازها از نظر شکل ظاهری به ۱۷ مدل و قالب گوناگون تقسیم می‌شوند که چنگ زاویه‌دار، چنگ منحنی، چنگ ون و چنگ کندوگ نمونه‌هایی از آن‌ها هستند.