ساز باندورا | ساز دورهگردان نابینا در اوکراین!
باندورا یک ساز سنتی و محلی از کشور اوکراین است که در گذشته با نام کوبزا شناخته میشد. این ساز از نظر شکل و ساختار، تلفیقی از سازهای زیتر و لوت به شمار میرود و جایگاه ویژهای در موسیقی اوکراین دارد. در قدیم، نوازندگان باندورا معمولاً افراد نابینا و دورهگردی بودند که به آنها «کوبزار» میگفتند؛ اما امروزه نوازندگان این ساز را با عنوان باندوریست میشناسند. در ادامه، به بررسی تاریخچه، ساختار و مدلهای مختلف این ساز میپردازیم. اگر به شناخت سازهای مختلف علاقه دارید، میتوانید پس از خواندن این نوشته، به وبلاگ آرین لوتوس مراجعه کنید.
ساختار ساز باندورا
باندورا شکلی شبیه به یک تخم مرغ بزرگ چوبی دارد و دستهای کوتاه به آن متصل است. در گذشته، این ساز بین پنج تا دوازده سیم داشت، اما امروزه تعداد سیمهای آن خیلی بیشتر شده و به ۵۶ تا ۶۸ عدد میرسد. روش نواختن آن به این صورت است که نوازنده مینشیند و کاسه ساز را به صورت تقریباً عمودی روی پاهایش قرار میدهد. معمولاً سیمهای بم با دست چپ و سیمهای زیر با دست راست به صدا درمیآیند و گاهی هم از مضراب استفاده نمیشود. باندورا در انواع مختلفی ساخته میشود که هر کدام تفاوتهای کوچکی در ساختارشان دارند.
انواع ساز باندورا
باندورای فولک (Folk or Starosvitska Bandura)
باندورای محلی از حدود پایان قرن هجدهم میلادی رواج پیدا کرد. این ساز معمولاً دارای ۱۲ تا ۲۳ سیم است که به صورت دیاتونیک کوک میشوند. سازندگان این نوع باندورا، معمولاً افرادی در روستاها هستند که ویولنهای محلی نیز میسازند. به همین دلیل، هر باندورای محلی کمی با دیگری تفاوت دارد و دو نمونه کاملاً یکسان از آن پیدا نمیشود. در گذشته، این ساز مخصوص نوازندگان نابینای دورهگرد اوکراینی بود که به آنها کوبزاری میگفتند.
باندورای کیف یا آکادمیک (Kyiv style or academic bandura)
باندورای آکادمیک، پرطرفدارترین و معمولترین نوع باندورا در اوکراین امروزی است. این ساز بین ۵۵ تا ۶۵ سیم دارد. همچنین، برخی از باندوراهای مدل کیف این قابلیت را دارند که بتوان کوک آنها را دوباره تغییر داد.
باندورای سبک خارکیف (harkiv-style bandura)
ساز این نوع باندورا معمولاً در کشورهای دیگر تولید میشود؛ اما این روزها در اوکراین هم به آن علاقه نشان داده میشود. این مدل باندورا در دو نوع موجود است: نوعی با ۳۴ تا ۳۶ سیم که برای موسیقی دیاتونیک به کار میرود، و نوعی دیگر با ۶۱ تا ۶۸ سیم که برای اجرای قطعات کروماتیک مناسب است.
باندورای ارکسترال (Orchestral banduras)
گروههای باندورای ارکستری برای نخستین بار در سال ۱۹۲۸ توسط لئونید هایداماکا در شهر خارکف ساخته شدند. هدف از ساخت این سازها، گسترش محدوده صوتی بخش باندورا در ارکستر سازهای محلی اوکراینی بود.
تاریخچه
پیش از آن که ساز باندورا شهرت پیدا کند، سازی قدیمیتر به نام کوبزا رواج داشت. کوبزا معمولاً بین سه تا هشت سیم داشت و در مناطق شرقی اروپا برای همنوازی با آواز و موسیقی رقص استفاده میشد. در سدههای چهاردهم و پانزدهم، نام کوبزا به تدریج به باندورا تغییر کرد و تا امروز این دو نام اغلب به جای هم به کار میروند. در سده پانزدهم، نوازندگان این ساز را بیشتر افراد نابینایی تشکیل میدادند که به آنها کوبزاری میگفتند و از باندورا برای خواندن داستانهای پهلوانی و حماسی استفاده میکردند. در اواخر سده نوزدهم و اوایل سده بیستم، به دلیل این که کوبزاریها احساسات میهنی و ملیگرایانه در موسیقی خود بیان میکردند، تحت پیگرد قرار گرفتند و در دهه ۱۹۳۰ میلادی، به دستور جوزف استالین، بسیاری از آنان اعدام شدند.
