شباهت ها و تفاوت های ساز قانون و سنتور

احتمالاً برای شما هم جذاب باشد که بین سازهای سنتور و قانون شباهت‌هایی وجود دارد و با نگاه کردن به آن‌ها متوجه این همانندی‌ها شوید. در این نوشته از وبلاگ آرین لوتوس می‌خواهیم این دو ساز را از نظر ساختاری کنار هم بگذاریم و وجوه مشترک و تفاوت‌های ساز قانون و سنتور را مرور کنیم. تا پایان این مقاله با ما همراه بمانید.

شباهت ها و تفاوت های ساز قانون و سنتور

سنتور و قانون هر دو از سازهای قدیمی محسوب می‌شوند. در ایران، نواختن سنتور از دیرباز تا امروز متداول بوده است. ساز قانون اما برای مدت‌های طولانی در کشور ما کمتر شناخته شده بود، تا اینکه در شصت سال گذشته دوباره به جمع سازهای موسیقی ایرانی بازگشته است.

این دو ساز، از نظر ساختمان کلی تا حدی به هم شبیه هستند و بخش‌های یکسانی در هر دو وجود دارد. در بخش بعد، با قسمت‌های مشترک سنتور و قانون و همچنین تفاوت‌های آن‌ها آشنا خواهیم شد.

جعبه‌ صدا

جعبه صوتی ساز سنتور از دو صفحه چوبی ساخته شده که شکل آن‌ها مانند یک ذوزنقه با اضلاع برابر است. اما جعبه صوتی ساز قانون نیز از دو صفحه چوبی تشکیل شده که این صفحات به شکل ذوزنقه‌ای با دو زاویه قائمه می‌باشند.

محل گره ها

در بخش چپ ساز سنتور، ۷۲ میله فلزی کوچک وجود دارد. یک سر سیم‌های ساز به این میله‌ها بسته می‌شود. اما در ساز قانون، محل اتصال سیم‌ها متفاوت است. جعبه‌ای که سیم‌ها به آن گره می‌خورند، در بدنه سمت راست ساز قانون قرار گرفته است.

سیم ها

سنتور معمولاً با ۷۲ سیم ساخته می‌شود. در این ساز، ۳۶ سیم زردرنگ به صورت گروه‌های چهارتایی روی ۹ خرک در سمت راست قرار می‌گیرند. همچنین ۳۶ سیم دیگر نیز به شکل دسته‌های چهارتایی بر روی ۹ خرک در سمت چپ جای می‌گیرند. در مقابل، ساز قانون در مدل‌های گوناگونی وجود دارد که بین ۶۳ تا ۸۴ سیم دارد. جنس این سیم‌ها معمولاً از روده گوسفند یا نایلون ویژه‌ای است. بیشتر این سیم‌ها در دسته‌های سه‌تایی تنظیم می‌شوند تا صدای یکسانی تولید کنند.

گوشی

در سازهای قانون و سنتور، هر سیم به یک گوشی متصل است. با چرخاندن کلید کوک، این گوشی‌ها می‌چرخند و سیم‌ها کشیده یا شل می‌شوند تا صدای ساز دقیق و کوک شود.

گوشی‌های سنتور معمولاً ۷۲ عدد هستند و از جنس فلز ساخته می‌شوند. این گوشی‌ها در چهار ردیف منظم، در سمت راست ساز جای می‌گیرند. اما گوشی‌های قانون شکل دیگری دارند؛ آن‌ها مانند میخ‌های کوچک چوبی هستند و همه در قسمت چپ ساز نصب شده‌اند.

خرک

خرک در سنتور معمولی، یک قطعه چوبی کوچک و به شکل استوانه است که حدود دو سانتی متر ارتفاع دارد. هر سنتور معمولاً ۹ خرک در بخش راست و ۹ خرک در بخش چپ خود دارد. از روی هر یک از این خرک‌ها، چهار سیم به صورت همزمان عبور می‌کند.

اما خرک ساز قانون متفاوت است. این خرک یک نوار چوبی باریک با ارتفاعی حدود دو سانتی متر است و طول آن کمی از پهنای ساز قانون کمتر می‌باشد. تمام سیم‌های ساز قانون از روی این تیغه چوبی واحد عبور داده می‌شوند.

صفحه رویی

روی ساز سنتور، دو سوراخ تزئینی به شکل گل وجود دارد که صدا از آنها بیرون می‌آید. روی ساز قانون هم چندین پنجره چوبی مشبک برای خروج صدا دیده می‌شود. روی سنتور، دو ردیف خرک قرار دارد که در هر ردیف نه خرک هست و از روی هر خرک، چهار سیم می‌گذرد. اما در ساز قانون، در بخش چپ ساز، ۲۷ میله کوچک برای تنظیم صدا و ۸۱ گوشی کوک وجود دارد و در سمت راست آن، تنها یک خرک قرار گرفته است.

کلید کوک

کلید کوک سنتور، یک قطعه فلزی به شکل حرف T است. در انتهای این قطعه، یک فرورفتگی کوچک و کم‌عمق وجود دارد که هنگام کوک کردن ساز، روی گوشی سنتور قرار می‌گیرد. اما ساز قانون، کلید کوک متفاوتی دارد. در یک سر کلید قانون، سوراخی دقیقاً به اندازه‌ی سر گوشی ساز ایجاد شده است.

مضراب

سنتور دو مضراب چوبی و کشیده دارد که حلقه‌ی آنها میان انگشت شست، سبابه و انگشت وسط دست نوازنده قرار می‌گیرد. اما مضراب ساز قانون متفاوت است؛ این مضراب یک حلقه‌ی پهن فلزی (مانند نقره) دارد که به دور بند دوم انگشت اشاره می‌رود و درون حلقه آن یک تیغه‌ی کوچک وجود دارد که برای نواختن و ضربه زدن به سیم‌های ساز به کار می‌رود.

شیطانک

شیطانک در ساز سنتور، دو تکه چوب نازک و هم‌اندازه است که به شکل ثابت روی سطح جلویی ساز نصب می‌شوند. در ساز قانون نیز قطعه‌ای به نام شیطانک وجود دارد، اما در آنجا تنها یک تکه چوب باریک است که در سمت چپ ساز، بین گوشی‌ها و اهرم‌های تغییردهنده‌ی پرده قرار می‌گیرد.