علیاکبر شیدا،پایه گذار اصلى تصنیف و ترانه به مفهوم امروزى
ترانههای قدیمی و موسیقیهای گذشته برای خیلی از ما یادآور خاطرات زیبایی هستند. این آثار به خاطر غنای هنری و زیباییشان همواره ارزشمند و ستودنیاند. علیاکبر شیدا به عنوان پایهگذار اصلی تصنیف و ترانه به شکل امروزی آن شناخته میشود و صاحب مشهورترین آثار موسیقی ایرانی در یک قرن اخیر است. در این نوشته از وبلاگ آرین لوتوس، بیشتر با زندگی و هنر این استاد بزرگ آشنا میشویم.
علیاکبر شیدا
میرزا علیاکبر شیدا، هنرمند ایرانی، در سال ۱۲۵۹ هجری قمری در شهر شیراز چشم به جهان گشود. او موسیقیدان، شاعر، ترانهسرا و خوشنویس بود. شیدا انسانی سادهزیست، بیآلایش، فروتن و با قلبی پاک توصیف شده است. او نه تنها در خواندن تصنیفها توانا بود، بلکه با ساز سهتار نیز آشنايی داشت.
در شعر و ترانه، نام «شیدا» را برای خود برگزید. همچنین به دلیل پیوند با جمع درویشان، لقب «مسرورعلی» را نیز بر خود نهاد. او با وجود پشتیبانی حاکم شیراز، آن شهر را ترک کرد و به خانقاه صفاعلیشاه ظهیرالدوله پیوست. در آنجا راه زهد و درویشی و فقر عارفانه را در پیش گرفت.
علیاکبر شیدا آفریننده برخی از مشهورترین آثار موسیقی ایران در صد سال اخیر است. تصنیفها، شعرها و نغمههای عاشقانه او بخشی مهم و ماندگار از خاطره جمعی ایرانیان از دهه ۱۳۲۰ خورشیدی به بعد است که با آغاز به کار رادیو ایران گسترش یافت. این تأثیر ژرف، حتی پس از شصت سال و با وجود محدودیتهای فراوان بر پخش آثار خوانندگان زن بر اساس ملودیهای شیدا، هنوز هم پا برجاست.
با این که شیدا جایگاهی مهم و شناختهشده دارد، اما جز چند گفته تکراری از عارف و روحالله خالقی که در منابع مختلف آمده، تاکنون پژوهش مستقلی درباره زندگی و کارهای او انجام نشده است.
جنبش ادبی بازگشت
شیدا در روزگاری پرورش یافت که جنبش ادبی “بازگشت” در اوج خود بود. این جنبش که برای نزدیک به یک سده بر شعر دوره قاجار چیره شد، هسته اصلی خود را مدیون تشکیل انجمن ادبی نشاط است. این انجمن در زمان پادشاهی فتحعلی شاه قاجار به دست “میرزا عبدالوهاب نشاط”، شاعر نامدار، پایهگذاری شد. تا سالها بعد و حتی در زمانی که شیدا تصنیف میساخت، این انجمن در اصفهان به پرورش شاعران بزرگ میپرداخت و آنان را به دربار معرفی میکرد.
شیدا برای مدتی طولانی به عنوان منشی و نویسنده در اداره حکومتی فارس کار میکرد. فتحعلی خان صاحب دیوان که حاکم فارس بود، به او علاقه ویژهای داشت. شیدا همراه او به تهران رفت و در آنجا ساکن شد. در پایتخت نیز افراد بانفوذی مانند اتابک، شعاع السلطنه، حاجب الدوله و برخی دیگر به او توجه نشان دادند.
او به حاج میرزا حسن صفی علیشاه، از بزرگان سلسله نعمتاللهی، ارادت میورزید و به “مسرور علی” ملقب شد.
بنیانگذار واقعی تصنیف و ترانه به شکل امروزی
میرزا علیاکبر شیدا را باید پایهگذار اصلی تصنیف و ترانه به معنای مدرن آن دانست. او راه را برای عارف در ساختن تصنیف باز کرد و میتوان گفت تاریخ تصنیفسازی و ترانهسرایی در ایران با شیدا شروع میشود. زیرا تصنیفهای پیش از او، هرگز مانند کارهای او نبوده و شعر و موسیقی در آنها تا این اندازه با هم هماهنگ و همراه نبوده است.
درگذشت :
میرزا علیاکبر شیدا سرانجام در سال ۱۳۲۴ هجری قمری چشم از جهان فروبست و پیکر او در قبرستان ابنبابویه به خاک سپرده شد.
