معرفی ساز جیمبی | طبل مخصوص غرب آفریقا
ساز جیمبی که با نام جمبه هم شناخته میشود، یک نوع طبل قدیمی با بدنهای شبیه به جام است که ریشه در موسیقی غرب آفریقا دارد. گفته میشود این ساز بین ۴۰۰ تا ۸۰۰ سال قدمت دارد و داستانهای زیادی درباره تاریخچه و پیدایش آن نقل میشود. امروزه جیمبی در عین سادگی، جایگاه ویژهای در موسیقی جهان پیدا کرده است. اگر به شناخت سازهای مختلف علاقهمند هستید، جیمبی یکی از سازهایی است که ارزش آشنایی دارد. برای یادگیری بیشتر درباره این ساز، در ادامه این مطلب از وبلاگ آرین لوتوس با ما همراه بمانید.
لغتشناسی
مردم قوم بامبارا در کشور مالی معتقدند که نام ساز جیمبی از یک عبارت قدیمی در زبان آنها گرفته شده است: «آنکه دجِه، آنکه بِه» که مفهومش این است: «همه با هم در صلح گرد هم میآیند». در زبان بامبارا، «دجِه» به معنای جمع شدن و «بِه» به معنای صلح یا همه است. بنابراین، نام این ساز به خوبی نشاندهنده هدف اصلی آن است. هدف از ساختن ساز جیمبی این بود که مردم را در کنار هم جمع کند و میان آنها صلح و آرامش برقرار کند.
ساختار ساز جیمبی
بدنه
بدنه ساز جیمبی از چوبهای محکم و سنگین ساخته میشود. بهترین و گرانبهاترین نوع چوب برای این ساز، چوب لنکه است. این چوب علاوه بر اینکه کیفیت صدا را بهتر میکند، از اهمیت و ارزش روحی نیز برخوردار است. به جز لنکه، از انواع دیگری از چوبها مانند دجالا، دوگورا و گونی هم برای ساخت آن استفاده میکنند.
درون بدنه جیمبی، طرحی پیچیده و مارپیچ دیده میشود که با دقت زیادی کندهکاری شده است. در واقع، داخل یک ساز جیمبی مرغوب نباید صاف و هموار باشد، بلکه باید خطوط و فرورفتگیهای ظریفی وجود داشته باشد که روی کیفیت و طنین صدا اثر مستقیم میگذارد.
پوست
پوست جیمبی معمولاً از پوست خام حیوانات و بهویژه از پوست بز تهیه میشود. البته از پوست سایر حیوانات مانند گاو، اسب و کانگورو نیز میتوان استفاده کرد. پوستهای ضخیمتر مانند پوست گاو، صدایی گرمتر و طیف گستردهتری از صداها تولید میکنند؛ اما نواختن ضربات سریع و تیز را سختتر میکنند و ممکن است باعث ایجاد پینه در دستان نوازنده شوند.
برای تهیه پوست جیمبی، معمولاً از پوست بزهایی که در مناطق گرم و خشک زندگی میکنند استفاده میشود؛ زیرا این بزها به دلیل تغذیه کمتر، چربی کمتری در پوست خود دارند. همچنین در انتخاب بین پوست بز نر و ماده، پوست بز ماده ترجیح داده میشود. با وجود اینکه پوست بز ماده چربی بیشتری دارد، به دلیل نرمی و بوی کمتر، طرفداران بیشتری دارد. امروزه در تولید صنعتی جیمبی، از پوستهای مصنوعی نیز استفاده میشود.
ابعاد جیمبی
ساز جیمبی معمولاً اندازهای بین ۵۸ تا ۶۳ سانتیمتر دارد. البته نوع کوچکتر آن که برای کودکان ساخته شده، تنها ۳۰ تا ۳۸ سانتیمتر ارتفاع دارد. پهنای این ساز نیز حدود ۳۳ تا ۳۵ سانتیمتر است و وزن آن بین ۵ تا ۱۳ کیلوگرم متغیر میباشد.
تاریخچه ساز جیمبی
داستانهای گوناگونی درباره تاریخچه ساز جیمبی وجود دارد. به نظر میرسد خاستگاه اصلی این ساز به امپراتوری مالی بازمیگردد. برخی باور دارند که نخستین بار، آهنگران بودند که این ساز را ساختند. ساختن این طبل یک کار مقدس به شمار میرفت و آنها برای درختی که از آن استفاده میکردند، مراسم قربانی برگزار مینمودند. مردم آفریقا معتقدند که هر طبل جیمبی دارای سه روح است: روح درختی که چوب آن برای طبل به کار رفته، روح حیوانی که پوستش روی طبل کشیده شده و روح سازندهای که درخت را بریده و طبل را ساخته است.
کسانی که این ساز را سفارش میدادند، معمولاً از اعضای طبقهی «جِلی» بودند. جلیها نوازندگانی بودند که وظیفه داشتند تاریخ شفاهی قوم خود را حفظ و نقل کنند. این گروه هنوز هم در غرب آفریقا با همان نقش سنتی خود حضور دارند. همچنین کسانی که در خانوادههای مرتبط با ساز جیمبی به دنیا میآمدند و این کلمه در نام خانوادگی آنها وجود داشت، موظف بودند نواختن آن را بیاموزند. بر اساس سنتها، فقط مردان اجازه داشتند این ساز را بنوازند و حتی امروز هم اگر زنی در آفریقا جیمبی بنوازد، باعث تعجب دیگران میشود.
