معرفی کامل ساز جنبش یا جومبوش (Cumbus)
جومبوش که با نام ساز جنبش نیز شناخته می‌شود، یکی از سازهای زهی اهل ترکیه است. در گذشته این ساز بیشتر در میان افراد کم‌بضاعت و گروه‌های قومی ساکن ترکیه مانند رومی‌ها، ارمنی‌ها، یهودیان، کردها و رومی‌ها رواج داشت. در این نوشته از وبلاگ آرین لوتوس، می‌خواهیم نگاهی به تاریخچه و اجزای تشکیل‌دهنده این ساز بیندازیم؛ امیدواریم تا پایان این مطلب با ما همراه بمانید.
ساختار ساز جنبش چگونه است؟
ساز جنبش، تلفیقی از صدای عود خاورمیانه و بانجوی آمریکایی است. کاسهٔ این ساز معمولاً از جنس آلومینیوم ساخته می‌شود، هرچند در گذشته نمونه‌های چوبی آن نیز وجود داشت که صدایی آرام‌تر و ملایم‌تر تولید می‌کردند. ساز جنبش معمولاً بدون فرت (پرده) است و دستهٔ آن قابلیت تنظیم دارد و با توجه به نوع و کشش سیم‌ها تغییر می‌کند. در کل، این ساز به دلیل قیمت مقرون‌به‌صرفه و صدای پرقدرت‌تر، به مرور جایگزین عود کلاسیک در برنامه‌های بزرگ موسیقی شد.
سازنده ساز جنبش که بود؟
جنبش در اواخر قرن بیستم به دست علی زین‌العابدین ساخته شد. معنای نام این ساز در زبان ترکی، شادی و سرود است.
زین‌العابدین در شهر اسکوپیه، پایتخت مقدونیه به دنیا آمد و بعدها به منطقه بیازیت در استانبول کوچ کرد. در ترکیه معمولاً نام او را زین‌العابدین بِی می‌نویسند؛ زیرا کلمه «بِی» در زبان ترکی نوعی لقب احترام‌آمیز است.
برخلاف بیشتر کسانی که ساز جدیدی می‌سازند و نام خود را روی آن می‌گذارند، زین‌العابدین برعکس عمل کرد و نام خانوادگی خود را از روی سازش انتخاب کرد. در سال ۱۹۳۴ که مصطفی کمال آتاتورک دستور داد همه خانواده‌ها باید نام خانوادگی داشته باشند، او نام سازش، یعنی «جنبش» را به عنوان نام خانوادگی خود برگزید.
امروزه چه کسانی جومبوش را می‌سازند؟
در ترکیه، شرکت Cümbüş Music همچنان به فعالیت خود ادامه می‌دهد و انواع مختلفی از سازهای سنتی ترکی را تولید می‌کند. این سازها در کارگاهی در استانبول و زیر نظر خانواده‌ی جنبش ساخته می‌شوند. سه نفر از اعضای این خانواده — ناچی ابیدین جومبوش و دو پسرش فتحی و علیزینل — مسئول ساخت این سازها هستند. آنها در طول هر سال نزدیک به ۳ هزار ساز تولید می‌کنند و حدود نصف این تعداد را به کشورهایی مانند آمریکا، فرانسه و یونان صادر می‌کنند.
آیا این ساز به ایران نیز راه یافت؟
در پنجم تیرماه سال ۱۳۱۳، رضاشاه به کشور ترکیه سفر کرد. در طول این سفر، در یکی از مهمانی‌ها و در حضور آتاتورک، علی‌زین‌العابدین یک ساز جنبش به رضاشاه هدیه داد. روی بدنهٔ این ساز با صدف تزئیناتی زیبایی انجام شده بود. همچنین پشت ساز، یادداشتی از علی‌زین‌العابدین خطاب به شخص رضاشاه دیده می‌شد. امروزه این ساز تاریخی در کوشک احمدشاهی نگهداری می‌شود و همه می‌توانند از نزدیک آن را تماشا کنند.
