نت شاهد چیست ؟

در موسیقی ایرانی، به نتی که بیش از بقیه در ملودی تکرار می‌شود و بیشتر شنیده می‌شود، نت شاهد می‌گویند. این نت، درست مانند قلب یک ملودی است و تمام حرکت‌های آهنگ در اطراف آن شکل می‌گیرد و گسترش می‌یابد. برای مطالعه بیشتر در این زمینه می‌توانید به وبلاگ آرین لوتوس مراجعه کنید.

نت شاهد چیست

نت شاهد یک ایده مهم در موسیقی دستگاهی است. قبل از اینکه سیستم مقامی به سیستم دستگاهی تغییر کند، اصطلاح «نت شاهد» استفاده نمی‌شد. با این حال، در موسیقی مقامی هم گاهی یک نت وجود داشت که کارکردی مانند نت شاهد امروزی داشت.
به طور مشخص، گروه‌هایی از سه نت یا بیشتر تعریف می‌شدند که به آنها «جمع» می‌گفتند. در هر کدام از این گروه‌ها، تمرکز اصلی روی یک نت خاص بود و ملودی دور آن نت می‌گشت. به این نت مرکزی «نغمه مفروضه» گفته می‌شد که به نظر می‌رسد کارکردی شبیه به تعریف امروزی نت شاهد داشته باشد.

نت شاهد در موسیقی ایرانی

در موسیقی ایرانی، هشت نت پشت سر هم قرار می‌گیرند تا یک مقام را بسازند. نت هشتم، همان نت اول است که در محدوده صدایی بالاتری تکرار می‌شود و بسامد آن دو برابر نت اول در آن گام است. از میان این هشت نت، بعضی از آنها اهمیت ویژه‌ای دارند و در آهنگ‌ها و نغمه‌ها بسیار به کار می‌روند. یکی از این نت‌های مهم، “نت شاهد” نام دارد.

همان‌طور که از نامش پیداست، نت شاهد گواه و محور اصلی ملودی است. به بیان دیگر، هسته و مرکزیت نغمه و آهنگ بر این نت استوار است. برای نمونه، در گوشه حسینی، درجه پنجم بیات نقش محوری دارد؛ یعنی نغمه بیشتر حول این درجه می‌گردد و ما آن را بیش از بقیه نت‌ها می‌شنویم.

نت شاهد، نتی است که در هر دستگاه یا آواز بیش از همه استفاده می‌شود و در ایجاد حس و فضای خاص آن دستگاه نیز سهم بیشتری دارد. بیشتر گوشه‌ها معمولاً با نت شاهد آغاز شده و با همان نیز پایان می‌یابند.

در موسیقی غربی به این نت، درجه اول گام گفته می‌شود. یک نوازنده خوب کسی است که این نت را در هر دستگاه یا آواز به درستی بشناسد و در جای مناسب از آن بهره ببرد.

نت های اطراف نت شاهد

نت‌هایی که در مجاورت نت شاهد قرار می‌گیرند، به سمت آن کشش دارند و هر چه به این نت نزدیک‌تر شوند، این کشش و گرایش بیشتر می‌شود. می‌توان گفت نت شاهد مانند یک آهنربا عمل می‌کند و نت‌های اطراف خود را به سوی خود جذب می‌کند.

از سوی دیگر، نت شاهد در گوشه‌های مختلف یک دستگاه موسیقی ایرانی می‌تواند متفاوت باشد، حتی اگر گام آن‌ها یکی باشد. در ردیف موسیقی ایرانی، معمولاً گوشه‌ها بر اساس جایگاه نت شاهدشان (از صدای بم به زیر) مرتب می‌شوند. برای نمونه، در دستگاه ماهور، درآمد بر روی نت پایه متمرکز است.

سپس نت شاهد به درجه دوم منتقل می‌شود و گوشه‌های گوناگونی حول آن شکل می‌گیرد. پس از آن، نت شاهد به درجه سوم می‌رود که حالتی ناپایدار دارد، اما در ادامه به درجه چهارم حرکت می‌کند و گوشه‌ای مانند حصار پدید می‌آید. این جابجایی و شکل‌گیری گوشه‌ها در درجات بالاتر نیز ادامه پیدا می‌کند.