همهچیز درباره ساز چگور
چگور که با نامهای چوگور، چغور و قوپوز نیز شناخته میشود، یک ساز زهی و مضرابی است که تاریخچهی طولانی در استان آذربایجان دارد. این ساز معمولاً توسط عاشیقهای آذریزبان نواخته میشود. چگور از نظر ظاهری شبیه به سازهایی مانند باغلاما، دو تار و تنبور است؛ اما در عین حال، ویژگیهای خاص و منحصربهفردی دارد که آن را از سازهای مشابه کاملاً متمایز میکند. در این نوشته از وبلاگ آرین لوتوس، به بررسی همهی خصوصیات ساز چگور میپردازیم.
ساختار ساز چگور
ساز چگور در مناطق گوناگون مانند ساوه، قزوین، همدان، میان قشقاییها و آذربایجان، با وجود شباهت کلی، در جزئیات ساخت کمی با هم فرق دارد. این ساز کاسهای شبیه به نیمی از یک گلابی دارد، از چند ترکه ساخته شده و حجم آن از کاسه سهتار بیشتر است. عدد ۹ در فرهنگ سازهای عاشیقی جایگاه ویژهای دارد و این اهمیت در ساختار چگور نیز دیده میشود. در شکل اصلی و قدیمی، این ساز ۹ ترکه، ۹ سیم و ۹ دستان داشت. اما امروزه معمولاً تعداد ترکهها و دستانها به ۱۱ تا ۱۳ عدد و تعداد سیمها به ۷ یا ۸ عدد تغییر یافته است. جنس کاسه و صفحه رویی چگور از چوب درخت توت و دسته آن از چوب درخت زردآلو است. قسمت شیطانک معمولاً از استخوان گاو ساخته میشود. دستانها در نمونههای امروزی بیشتر پلاستیکی هستند و گوشیها و سیمگیرها نیز از چوب درختان گردو و شمشاد ساخته میشوند.
نحوه نواختن ساز چگور
ساز چگور معمولاً بین ۱۱ تا ۱۳ پرده اصلی یا نیمپرده دارد. پرده اول این ساز معمولاً به صورت کرن یا ربعپرده است. وقتی قرار است قطعههای ترکی نواخته شود، اغلب از پردههای اول، سوم، پنجم، هفتم، هشتم و دهم استفاده میشود. در بعضی مقامهای موسیقی، نوازنده با انگشت شست خود روی شش سیم بالایی (که به آنها سیمهای واخوان میگویند) پرده میگیرد. عاشیقها که نوازندگان آذربایجانی هستند و اوزانها که نوازندگان ترکیهاند، معمولاً در نواختن سیمهای چهارم به بعد مهارت بیشتری دارند. ضربآهنگ این ساز، شنوندگان را به یاد تاختو تاز اسب میاندازد. برخی از چگورنوازان، به ویژه عاشیقهای همدان، در حین نواختن، داستانهایی هم تعریف میکنند. این رسم بیشتر در جشنهای عروسی دیده میشود.
