آشنایی با انواع نی

نی از سازهای کهن و پرکاربردی است که صدایی غمگین و دلنشین دارد. این ساز در اندازه‌های گوناگونی ساخته می‌شود؛ طول آن معمولاً بین ۳۰ تا ۸۰ سانتی‌متر و قطرش حدود یک و نیم تا سه سانتی‌متر است. در ادامه این نوشته از وبلاگ آرین لوتوس، با گونه‌های مختلف نی بیشتر آشنا خواهید شد.

نحوه نواختن ساز نی

نی یک ساز ساده و قدیمی است که برای نواختن، هوا از قسمت بالای آن به درون دمیده می‌شود. بیشتر این هوا از اولین سوراخ باز نی خارج می‌شود.
نوازنده معمولاً نی را به صورت ایستاده در دست می‌گیرد و دهانهٔ آن را بین دندان‌های جلو یا بین لب‌هایش قرار می‌دهد و سپس در آن می‌دمد.
با باز و بسته کردن سوراخ‌های نی توسط انگشتان، صدای ساز زیر یا بم می‌شود.
نی برخلاف بسیاری از سازها، کوک ثابت ندارد و نوازنده می‌تواند آن را با سازهای مختلف هماهنگ کند.
محدودهٔ صدایی نی حدود دو و نیم اکتاو است و صدای آن به چهار دسته تقسیم می‌شود:

– صدای بم و بم نرم
– صدای اوج
– صدای غیث
– صدای ذیل

به طور معمول، نوازندگان نی را بین دو دندان پیشین قرار می‌دهند و زبان خود را در پایین و پشت آن گرد می‌کنند. با این حال، برخی استادان مانند جمشید عندلیبی روش دیگری دارند و زبان را در بالا قرار می‌دهند.
انگشت‌گذاری روی نی کار چندان پیچیده‌ای نیست، اما مهم‌ترین بخش نواختن آن، خلق صدای درست و زیباست.

انواع نی

علاوه بر علاقه و اشتیاق برای نواختن ساز نی، انتخاب یک ساز مناسب و باکیفیت هم بسیار مهم است. وقتی سازی استاندارد داشته باشید، صدایی زیبا و رسا از آن به گوش می‌رسد و این موضوع، شوق و علاقه هنرجو را برای تمرین و نواختن بیشتر می‌کند.

امروزه مدل‌های مختلفی از این ساز محبوب در بازار وجود دارد که هر کدام قیمت متفاوتی دارند. از معروف‌ترین انواع نی می‌توان به این موارد اشاره کرد:

نی سلطانیان
نی صنایعی
نی شفیعی
نی عارف
نی بیات
نی علوی

انواع نی بر اساس مهر

ساز نی معمولاً با نشان‌هایی به نام مهر عرضه می‌شود و تعداد این مهرها نشان‌دهنده‌ی سطح کیفیت ساز است.

نی با یک مهر: سازی ساده و معمولی است که بیشتر برای تزئین یا استفاده‌ی نوازندگان تازه‌کار مناسب است.

نی با دو مهر: سازی با کیفیت متوسط و قابل قبول برای استفاده‌های معمولی.

نی با سه مهر: سازی با کیفیت بسیار خوب و عالی که معمولاً نوازندگان حرفه‌ای از آن استفاده می‌کنند.

انواع نی بر اساس ساختمان نی

بر اساس شکل و کاربرد آن، ساز نی در میان فرهنگ‌های مختلف، گونه‌های متفاوتی دارد که هر یک نزد نوازندگان و در سبک‌های گوناگون موسیقی، طرفداران ویژه‌ای برای خود پیدا کرده‌اند.

ساز نی کوتاه

صدای بم این نی، گزینه‌ای ایده‌آل برای نواختن آهنگ‌های محلی است. این نی نسبت به دیگر انواع نی، کوتاه‌تر و کلفت‌تر است و همین ویژگی باعث می‌شود صدایش دو رگه و خاص باشد.

ساز نی بلند

نی بلند یا نی خرک، یکی از سازهای محبوب در میان مردم ترکمن و نواحی جنوب ایران است. طول این ساز معمولاً بین ۷۰ تا ۸۰ سانتیمتر است و روی آن پنج سوراخ تعبیه شده است. صدایی که از این نی بیرون می‌آید، حال و هوایی غمگین و پرشور دارد و احساسی عمیق را به شنونده منتقل می‌کند.

نی هفت بند

این ساز شبیه به نی معمولی، پنج سوراخ دارد. چهار سوراخ در قسمت رویی آن قرار گرفته و سوراخ پنجم در زیر ساز است. نی مورد نظر از هفت بخش تشکیل شده که بین آنها شش گره دیده می‌شود. این ساز قادر است چهار محدوده صوتی مختلف شامل صدای بم، اوج، غیث و ذیل را تولید کند. برای نواختن، نوازنده سر نی را بین دندان‌هایش قرار می‌دهد و با دمیدن هوا در آن، نوای زیبای ساز به گوش می‌رسد.

قره نی

نی سیاه که در اروپا به آن کلارینت می‌گویند، روش نواختنش مشابه نی هفت بند است. این ساز معمولاً از چوب آبنوس یا فلز ساخته می‌شود.

دوزله

این ساز که میان عشایر از علاقه‌ی ویژه‌ای برخوردار است، از دو نی جداگانه ساخته شده که به هم متصل شده‌اند. سوراخ‌های این دو لوله در کنار یکدیگر قرار گرفته‌اند، اما هر کدام به طور مستقل و جداگانه نواخته می‌شوند.