آشنایی با ساز توبا
توبا که در زبانهای فرانسوی و انگلیسی با همین نام (tuba) شناخته میشود، یکی از سازهای بادی از جنس برنج است. این ساز قدمت زیادی ندارد و در سده نوزدهم میلادی به جمع سازهای ارکستر اضافه شد. اگر دوست دارید بیشتر با ساز توبا آشنا شوید، ادامه این نوشته در وبلاگ آرین لوتوس را بخوانید.
آشنایی با ساز توبا
مهمترین وظیفهای که در قطعات ارکستری به این ساز محول شده، مربوط به سمفونی فانتاستیک ساخته هکتور برلیوز است. نوع دیگری از این ساز با نام «توبا تنور» یا «یوفونیوم» وجود دارد که به خاطر دارا بودن سه تا شش پیستون، میتواند همه نیمپردههای یک گام موسیقی را اجرا کند. محدوده صدادهی این ساز معمولاً حدود چهار اکتاو است.
سازهای بادی برنجی
سازهای بادی برنجی، نقش مرکزی و حیاتی در بسیاری از سبکهای موسیقی ایفا میکنند. صدای این سازها از طریق لرزش لبهای نوازنده در دهانی ساز به وجود میآید و این لرزش در طول لولهی ساز تشدید میشود. در واقع، این دسته از سازها بر مبنای شیوهی تولید صدا طبقهبندی میشوند، نه بر اساس جنس مواد به کار رفته در ساخت آنها.
در میان سازهای بادی برنجی، توبا عمیقترین و بمترین صدا را تولید میکند. اگرچه از نظر مکانیسم کلیدها و دریچهها شبیه به دیگر اعضای این خانواده است، ولی نواختن توبا به نفس بیشتر و قدرت ریوی بالاتری نیاز دارد. تسلط بر این ساز اهمیت زیادی دارد. همچنین، بخش باریتون این سازها، هستهی اصلی و پایهی بسیاری از ارکسترها را تشکیل میدهد.
ابعاد بزرگ ساز توبا میتواند برای بعضی از نوازندگان، به ویژه در گروههای موسیقیِ در حال حرکت، چالشبرانگیز باشد.
در دستهبندی سازهای بادی برنجی، گاهی نام «توبا» به صورت کلی برای اشاره به سازهای بسیار بم — حتی بمتر از ترومبون — به کار میرود.
لولهی این ساز در طول مسیر خود به تدریج گشاد میشود (به شکل مخروطی). دهانی آن در مقایسه با دیگر سازهای بادی، کمی بزرگتر و عمق آن نسبت به سازهای بمتر، کمتر است. این دهانی به لولهای متصل میشود که در ابتدا بسیار باریک است و در انتها به قطر قابل توجهی میرسد.
ظاهر ساز توبا
توبا از نظر شکل ظاهری در دو مدل چهارگوش و تخممرغی ساخته میشود. این ساز معمولاً چهار کلید و دریچه دارد. کلید چهارم به درست شدن و زیبایی صدای نتهای خیلی بم کمک میکند و نواختن آنها را آسانتر میسازد.
گونه دیگر این ساز، توبای تنور یا یوفونیوم نام دارد. یوفونیوم بیشتر در ارکسترهای بادی نواخته میشود و جایگاه آن در چنین ارکستری، مشابه نقش ویولنسل در ارکستر سمفونیک است.
به عنوان مثال، بخش تکنوازی ویولنسل در موومان دوم سمفونی شماره ۵ بتهوون، در تنظیم مخصوص ارکسترهای بادی برای ساز یوفونیوم نوشته شده است.
ساختار ساز توبا (tuba)
توبا در کلیدهای مختلفی مانند فا، می بمل، دو و سی بمل ساخته میشود. طول لوله اصلی در توبای سی بمل حدود ۵.۵ متر است. این اندازه در توبای دو ۴.۹ متر، در توبای می بمل ۴ متر و در توبای فا ۳.۷ متر میباشد. شکل داخلی ساز به صورت مخروطی است، یعنی هر چه از دهانه به سمت انتهای ساز پیش میرویم، قطر داخلی لوله بیشتر میشود. این طراحی مخروطی باعث میشود تا هارمونیکهای زوج بهتر و قویتر شنیده شوند.
توباهایی که زنگ آنها به سمت جلو است (به جای رو به بالا) معمولاً «توبای ضبط» نامیده میشوند. دلیل این نامگذاری محبوبیت این نوع در روزهای اولیه ضبط موسیقی بود، زیرا ضبط صدای آنها برای استودیوها راحتتر بود. همچنین وقتی از این ساز در گروههای موسیقی نظامی یا مارش استفاده میشود، به طور سنتی به آن «هلیکون» میگویند.
نوازنده ایرانی
تنوازندهی حرفهای ساز توبا در ایران که در حال حاضر مشغول به کار است، افشار حشمتیان میباشد. او در هنرستان و دانشگاه موسیقی تدریس میکند و همچنین رهبری ارکستر بادی ایرانیان را بر عهده دارد. بسیاری از قطعات مشهور جهانی که توسط ارکستر بادی تهران اجرا شده، توسط او تنظیم شده است. ساز توبا در سه اندازهی گوناگون ساخته میشود: توبای تنور (باریتون)، توبای باس و توبای کنترباس.
