آشنایی با ساز داربوکا، تنبک خارجی
ساز تمپو در نگاه اول بسیار شبیه به تنبک است و با اسمهای گوناگونی آن را میشناسند. این ساز که به اسپانیایی تمپو یا تندا و به عربی داربوکا نامیده میشود، یک ساز کوبهای و غیر ایرانی محسوب میشود. ریتمهای رایج در موسیقی تمپو بیشتر عربی و ترکی هستند و به همین دلیل آن را در دسته سازهای ایرانی قرار نمیدهند. در حقیقت میتوان گفت این ساز، گونهای تغییر شکل یافته از تنبک است. در ادامه این نوشته در وبلاگ آرین لوتوس، بیشتر با این ساز آشنا خواهید شد.
ساز داربوکا ،تمپو یا تندا
داربوکا نوعی ساز کوبهای است که یک طرف آن با پوست پوشیده شده. شکل بدنه آن شبیه یک جام یا لیوان است. این ساز بیشتر در مصر، خاورمیانه، شمال آفریقا، جنوب آسیا و شرق اروپا نواخته میشود.
داربوکا در دستهی سازهای جامشکل جای میگیرد. در مناطق غربی و جنوب غربی ایران نیز از این ساز استفاده میکنند.
داربوکا بسیار شبیه به تنبک است، ولی چند تفاوت مهم دارد. برای مثال، بدنهی تنبک از چوب ساخته میشود، در حالی که بدنهی داربوکا معمولاً از فلز است. همچنین روی تنبک را با پوست میپوشانند، اما روی داربوکا اغلب از جنس پلاستیک یا مواد مشابه استفاده میشود.
نامهای دیگر داربوکا
همانطور که پیشتر اشاره شد، این ساز با اسامی گوناگونی در نقاط مختلف شناخته میشود. برخی از رایجترین نامهای آن عبارتند از:
گابلت درام (Goblet Drum)
چَلیس درام (Chalise Drum)
تارابوکا (Tarabuca)
دِبوکا (Debuca)
دومبِک (Dumbec)
تبلا (Tabla)
و نامهای دیگر.
انوع پوست داربوکا
داربوکا پوستهای گوناگونی دارد که هر کدام صدای مخصوص به خود را تولید میکنند. این پوستها هم شامل انواع مصنوعی مانند پوست شفاف، پاور بیت و فیبر رمو میشود و هم شامل انواع طبیعی مانند پوست ماهی و پوست بز.
پوست شفاف که از جنس پلاستیک است، پرکاربردترین نوع پوست برای داربوکا در بازار به شمار میرود. شمار زیادی از نوازندگان، به ویژه آنهایی که به موسیقی عربی و موسیقی مناسب رقص علاقه دارند، این پوست را میپسندند.
در میان پوستهای طبیعی، معمولاً از پوست ماهی و پوست بز بیشتر استفاده میشود. این نوع پوستها اغلب روی داربوکاهای سفالی یا سرامیکی نصب میگردند.
ساز تمپو یا همان داربوکا.
تاریخچه
پیشینه ساز داربوکا یا همان تمپوی عربی به بیش از ۱۱۰۰ سال پیش از میلاد مسیح میرسد. بر اساس یافتههای تاریخی در مناطق بابل و سومر، نخستین نشانههای این ساز در آن نواحی دیده شده است. در آن زمان، داربوکا در معابد و در اندازههای بزرگتر استفاده میشد و نوازنده به صورت نشسته روی زمین آن را مینواخت.
در معرفی داربوکا میتوان گفت این ساز احتمالاً بازماندهای از طبلهای کهن است. زیرا از دیرباز در آیینها و مراسم مذهبی تمدنهای باستانی، ریتم و ضربآهنگ جایگاهی ویژه داشته است؛ همانطور که امروز نیز در بسیاری از فرهنگهای آسیایی این اهمیت به چشم میخورد.
این ساز که ریشه در خاورمیانه دارد، امروزه بخشی مهم از موسیقی شاد و رقص در فرهنگهای عربی و ترکی به شمار میرود. آنچه سبک عربی و ترکی را از هم جدا میکند، تفاوت در شیوههای نوازندگی و نوع ضربههایی است که با انگشتان بر این ساز زده میشود.
در فرهنگ ایرانی، معمولاً از این ساز با نام تمپو یا تمپوی عربی یاد میشود. کاربرد آن بیشتر در موسیقی پاپ و قطعات ریتمیک شنیده میشود.
تاریخچه استفاده از داربوکا در ایران
در ایران به ساز داربوکا معمولاً تمپو یا «تمپوی عربی» میگویند. این ساز بیشتر در موسیقی محلی و فولکلور استفاده میشود. همچنین در موسیقیهای تلفیقی هم دیده میشود. اما مهمترین جایگاه آن در موسیقی مناطق جنوب ایران، که به آن موسیقی بندری میگویند، احساس میشود.
اگرچه شکل ظاهری آن خیلی شبیه به تنبک است، اما روش نواختن و نوع صدای آن کاملاً فرق دارد. در بنادر و جزیرههای هرمزگان، تمپو همراهکنندهی ساز عود، آواز و چند ساز کوبهای دیگر است. در این منطقه هم تمپوی سفالی و هم تمپوی فلزی رواج دارد. مجموعه آهنگهایی که در گروههای دارای تمپو اجرا میشود، بیشتر موسیقی عربی و گاهی هم موسیقی محلی خود هرمزگان است.
کلمهی تمپو ممکن است یک «نام آوا» باشد که از دو صدای اصلی این ساز یعنی «تم» و «پو» گرفته شده (مانند تم و بک در تمبک). یا ممکن است همان کلمهی تمپو به معنای سرعت باشد که در عمل به معنی ضرب موسیقی است. تمپوهایی که در ایران رایج هستند، یا سفالیاند یا فلزی. نوع سفالی آن قدیمیتر است و به دلیل جنسش، صدای بهتری دارد و پختهتر به گوش میرسد.
