آشنایی با ساز شنگ ،ساز سنتی چینی
در بسیاری از جشنها و آیینهای قدیمی چین، صدای ویژه و آشناای شنیده میشود. این صدا از یک ساز سنتی به نام شنگ به وجود میآید. شنگ یک ساز بسیار قدیمی و ارزشمند در فرهنگ چین است. اگر دوست دارید بیشتر با این ساز آشنا شوید، ادامه این نوشته در وبلاگ آرین لوتوس را مطالعه کنید.
آشنایی با ساز شنگ
شنگ از کهنترین سازهای چینی به شمار میرود که در غرب گاهی آن را «ارگان چینی» مینامند.
این ساز از دسته سازهای دهنی با زبانه آزاد است و از چندین لوله عمودی تشکیل شده است. پیشینه آن به حدود سه هزار سال قبل بازمیگردد و در زمان دودمان یین (بین سالهای ۱۴۰۱ تا ۱۱۲۲ پیش از میلاد) در میان مردم چین رواج داشته است.
شنگ همچنین یکی از سازهای اصلی در اپراهای چینی مانند کونگو و دیگر گونههای اپرایی است. در شمال چین نیز گروههای کوچک موسیقی سنتی، مانند دستههای سازهای بادی و کوبهای، در اجراهای خود از شنگ بهره میبرند.
در ارکسترهای بزرگ و امروزی چین، این ساز هم برای نواختن ملودی و هم به عنوان ساز همراهکننده به کار میرود.
شماری از آهنگسازان غیرچینی مانند آنسوک شین، لو هاریسون، تیم ریشر، دانیل بیارناسون، گوس جانسن و کریستوفر آدلر نیز در آثار خود از شنگ استفاده کردهاند.
بر پایه برخی دیدگاهها، شنگ نخستین بار توسط ژوهان وایلد و پر آمیوت در سفرهایشان به چین در سالهای ۱۷۴۰ و ۱۷۷۷ میلادی به اروپا برده شد. با این حال، نشانههایی وجود دارد که سازهای با زبانه آزاد مشابه شنگ، حدود یک سده پیش از آن در اروپا شناخته شده بودند.
تاریخچه ساز شنگ
اولین سازهای بادی چینی که زبانه آزاد داشتند، با نامهای «هه» و «یو» در کتیبههای کهن استخوانی مربوط به ۱۴۰۰ تا ۱۲۰۰ سال پیش از میلاد ثبت شدهاند. بعدها در نوشتههای تاریخی، از این سازها به عنوان گونههایی از ساز «شنگ» نام برده شد.
همچنین واژه «شنگ» برای نخستین بار در برخی از شعرهای کتاب «شیجینگ» مربوط به سده هفتم پیش از میلاد دیده میشود.
در سده هشتم میلادی، سه ساز «یو» و سه ساز «شنگ» به دربار ژاپن فرستاده شد و سپس در خزانه سلطنتی «شوسوئین» در شهر نارا نگهداری شدند. همه این سازها دارای هفده لوله با یک دهانه خمیده بلند بودند و بسیار شبیه به ساز شنگ سنتی هستند که امروزه نیز نواخته میشود. با این حال، در طول تاریخ انواع مختلفی از این ساز با تعداد لولههای متفاوت و نیز نمونههای کروماتیک آن ساخته و ثبت شدهاند.
طرز تولید صدا در ساز شنگ
برخلاف زبانههای تنها، زبانههای دوتایی و زبانههای آزادِ نوکتیز که با تغییر شدت دمش، زیر و بم صدا را تغییر میدهند، در یک زیرایی ثابت به لرزش درمیآیند.
اگر سوراخی روی پایپ شنگ بسته شود، تمام طول پایپ با همان فرکانس زبانه به ارتعاش درمیآید و صدا تشدید میشود. اما اگر سوراخ باز باشد، فرکانس با حالت تشدید هماهنگ نیست و صدایی تولید نمیشود. شنگ با عمل دمیدن نواخته میشود و نوازنده میتواند صدایی پیوسته و بدون وقفه ایجاد کند.
ارتقای ساز
از سال ۱۹۵۰، استاد سرشناس شنگ، هو تیان کوان، کوششهای فراوانی برای بهتر کردن کیفیت صدا و روشهای نواختن شنگ سنتی که هفده نی داشت، انجام داد. در سال ۱۹۵۷، او نخستین کسی بود که قطعهای را به صورت تکنوازی با شنگ اجرا کرد.
این ساز بدون نیاز به هیچ وسیله جانبی دیگری نواخته میشود. پس از سالها تلاش، استاد هو موفق شد شنگ سنتی را به سی نی گسترش دهد و اولین فردی بود که کنسرتو پیانوی «رود زرد» را با این شنگ سی نی به اجرا درآورد.
از دهه ۱۹۶۰ به بعد، بسیاری از نوازندگان و سازندگان شنگ، گونههای جدید و امروزیتری از این ساز را پدید آوردند.
یکی از افراد مهم در پیشرفت شنگ و ساخت نوع سوپرانو (صدای زیر) آن با ۳۶ نی، سازنده مشهور «سان رو گویی» بود.
امروزه سه گونه اصلی شنگ، یعنی شنگ سوپرانو، شنگ آلتو و شنگ باس، در ارکسترهای مدرن چین مورد استفاده قرار میگیرند.
