آشنایی با ساز قانون

آشنایی با ساز قانون
برخی می‌گویند این ساز را افلاطون اختراع کرده است. گروهی دیگر معتقدند مخترع آن فارابی بوده. عده‌ای نیز ریشه آن را خراسان می‌دانند و می‌گویند این ساز در قرن سیزدهم میلادی در شهر موصل پیدا شده. اما هیچ‌کدام از این گفته‌ها سند محکمی ندارند. حقیقت این است که در موسیقی سنتی شرق، نشانی از سازهای شبیه به سیتار دیده نمی‌شود و خاستگاه ساز قانون، مانند تاریخچه بسیاری از سازهای دیگر، در هاله‌ای از ابهام باقی مانده است.

دسته بندی قانون

از نظر گروه‌بندی سازها، قانون در دسته‌ی سازهای زهی-مضرابی جای می‌گیرد. این ساز در گروه سازهایی با سیم‌های مرتعش طبقه‌بندی می‌شود. تعداد سیم‌های آن معمولاً بین ۶۳ تا ۸۴ عدد است. این سیم‌ها از جنس روده‌ی گوسفند یا نوعی نایلون ساخته شده و هر یک به یک گوشی که به شکل عمودی قرار گرفته، پیچیده می‌شوند.

ساختار

این ساز شکلی مانند یک ذوزنقه دارد که زاویه‌های قائمه دارد. ضلع بلندتر آن رو به نوازنده و ضلع کوتاه‌تر آن در قسمت بالا قرار گرفته است. تعداد زیادی سیم از جنس نایلون و فلز به دو طرف جعبه ساز وصل شده‌اند و از روی یک قطعه چوبی به نام خرک رد می‌شوند. این خرک روی تکه‌ای کوچک از پوست حیوان قرار دارد.

ارتعاش سیم‌ها به خرک منتقل می‌شود و سپس پوست را به لرزش درمی‌آورد. روی صفحه ساز، سوراخ‌های بزرگی به شکل گل وجود دارد که نقش مهمی در کیفیت صدای ساز دارند.

هر یک از ۲۶ صدای قانون با سه سیم هم‌صدا کوک می‌شوند. نوازنده برای نواختن، حلقه‌های مخصوصی را روی انگشت‌های اشاره هر دو دست می‌کند و با آنها سیم‌ها را به صدا درمی‌آورد. صدای قانون هم به صورت تکنوازی و هم در کنار دیگر سازها در ارکستر، بسیار دلنشین و زیبا است.

اجزای تشکیل دهندهٔ

۱ – جعبه صوتی ذوذنقه‌ای از جنس چوب
۲ – پرده‌گردان: چند کلید کوچک و متحرک در سمت چپ ساز و بعد از شیطانک قرار دارند که با چرخاندن آن‌ها، رنگ صدا تغییر می‌کند.
۳ – شیطانک
۴ – محل بستن و گره سیم‌ها
۵ – سیم‌ها (هر سه سیم با یکدیگر هم‌صدا کوک می‌شوند)
۶ – گوشی‌ها
۷ – خرک
۸ – پایه خرک
۹ – روزنه‌های صوتی (منافذ خروج صدا)
۱۰ – صفحه رویی ساز
۱۱ – صفحه زیرین ساز
۱۲ – ضلع کوچک جعبه صوتی
۱۳ – ضلع بزرگ جعبه صوتی
۱۴ – پوست
۱۵ – حلقه‌های مضراب
۱۶ – مضراب