تاریخچه سرود ملی ایران
کشور ما ایران در تاریخ نزدیک به امروز خود، پنج سرود رسمی داشته است. اولین سرود ملی به زمان پادشاهی ناصرالدین شاه قاجار بازمیگردد. در دوران حکومت پهلوی، دو سرود ملی مختلف استفاده شد. محمدرضا پهلوی پس از آنکه پدرش از قدرت کنار رفت، سرود پیشین را با سرودی به نام «سرود شاهنشاهی» جایگزین کرد. پس از موفقیت انقلاب اسلامی نیز دو سرود ملی داشتهایم. سرود اول به دلیل طولانی بودن متن، تغییر کرد و سرود ملی فعلی جای آن را گرفت. در ادامه این نوشته از وبلاگ آرین لوتوس، بیشتر درباره داستان سرود ملی ایران بخوانید.
نخستین سرود ملی
نخستین سرود ملی ایران در دوره پادشاهی ناصرالدینشاه با نام «سلام شاهی» نواخته میشد. در ابتدا این سرود تنها یک قطعه موسیقی بیکلام بود که به دستور شاه، توسط یک افسر نظامی فرانسوی به نام موسیو لومر در مدرسه دارالفنون ساخته شد.
پنجاه سال پس از این سرود اولیه، در زمان حکومت رضاشاه، سرودی مشابه همان سلام شاهی دوره قاجار به وجود آمد که به آن سرود ملی میگفتند. سالها بعد، در دوران محمدرضا پهلوی، این سرود دگرگون شد و با عنوان رسمی «سرود شاهنشاهی» به عنوان سرود ملی ایران اجرا میشد.
سرود ملی پس از انقلاب
با موفقیت انقلاب اسلامی در سال ۱۳۵۷، سرود دوران پادشاهی کنار گذاشته شد و سرود ملی جمهوری اسلامی ایران جایگزین آن گردید.
این سرود، نخستین سرود رسمی کشور تحت حاکمیت جمهوری اسلامی میباشد که در آیینهای دولتی، مراسم یادبود، رویدادهای ورزشی و سایر مناسبتهای ملی پخش یا اجرا میشود. سرود ملی از دو قسمت گفتار و آهنگ تشکیل شده بود. این سرود در واقع، چهارمین سرود رسمی کشور ایران به شمار میرود.
سرود رسمی جمهوری اسلامی ایران
این سرود که از سال ۱۳۵۸ تا ۱۳۷۱ سرود رسمی کشورمان بود، در شرایطی ساخته شد که قرار بود اثری ایجاد شود که هم با فضای آن دوران ایران هماهنگ باشد و هم ارزشهای ملی و میهنی را بر پایه اصول جمهوری اسلامی ایران در خود جای دهد.
بر اساس گزارشهایی که از زمان ساخت این اثر وجود دارد، سرود ملی با نام «پاینده بادا ایران» بین ۲۵ بهمن تا ۱۵ اسفند ۱۳۵۷ در استودیوهایی خارج از صدا و سیما تهیه شد. سپس در روز ۱۲ فروردین ۱۳۵۸، پس از اعلام نتیجه همهپرسی درباره نظام جمهوری اسلامی، پخش رسمی آن از رسانهها به ویژه تلویزیون ملی ایران شروع شد.
سازنده موسیقی اولین سرود ملی ایران بعد از پیروزی انقلاب اسلامی
مرحوم بیگلریپور که از هنرمندان برجسته و معتبر موسیقی ایران بود و آهنگ نخستین سرود ملی پس از انقلاب اسلامی را ساخته است، در زمان حیات خود درباره چگونگی ساخت و انتشار این سرود چنین بیان کرده بود: «این قطعه را در اسفند سال ۱۳۵۷ با شعری از استاد ابوالقاسم حالت، شاعر نامدار ایران ساختم و با دشواریهای بسیار در استودیو بِل ضبط کردیم. سپس این اثر را در همان روزها به محضر حضرت امام خمینی (ره) بردند و ایشان پس از شنیدن آن فرمودند: این کار خوبی است و من از سازنده آن تشکر و برایتان دعا میکنم.»
پخش این سرود دقیقاً در همان لحظهای آغاز شد که امام در روز دوازدهم فروردین سال ۱۳۵۸ از تلویزیون اعلام کردند: “من جمهوری اسلامی را اعلام میکنم”. بلافاصله پس از این جمله، سرود جمهوری اسلامی پخش شد و به مدت چهارده سال، سرود رسمی کشور اسلامی ما بود.
پس از حدود چهارده سال از ساخت و پخش این سرود، شرایط تغییر کرد و مسئولان تصمیم گرفتند سرود جدیدی جایگزین آن شود که در این سالها شنیده میشود.
دومین سرود ملی ایران
در جلد دوم کتاب «خلوت انس»، مرحوم مشفق کاشانی به رویدادی اشاره کردهاند: «در سال ۱۳۷۰، شورای عالی شعر صداوسیما که در شبکه دوم تلویزیون زیر نظر دکتر مهدی ارگانی اداره میشد، به این نتیجه رسید که نخستین سرود رسمی جمهوری اسلامی ایران که آهنگ آن را محمد بیگلریپور ساخته و شعرش از ابوالقاسم حالت است، طولانی است و برای اجرا در گردهماییهای جهانی چندان مناسب نیست. بنابراین تصمیم گرفته شد سرود تازهای ساخته شود.
از میان آهنگهای بسیاری که آهنگسازان شناخته شده ارائه دادند، تنها آهنگ استاد دکتر ریاحی که زمان اجرای آن ۵۹ ثانیه بود، مورد پذیرش قرار گرفت.
پس از آن، از بین ده تا دوازده شعری که شاعران عضو شورای عالی شعر صداوسیما بر اساس این آهنگ سروده بودند، شعر ساعد باقری با رأی همه اعضا انتخاب شد و پس از اندکی تغییر، برای اجرا آماده گردید.»
سرود «ای ایران اى مرز پر گهر»
سرود «ای ایران» در نخستین سال پس از انقلاب اسلامی (از ۱۳۵۷ تا ۱۳۵۸) بسیار محبوب شد و به عنوان سرود ملی ایران خوانده و اجرا میشد، اما هرگز به طور رسمی به این عنوان انتخاب نشد.
این سرود مشهور که گاهی آن را «سرود ملی غیررسمی ایران» مینامند، در روز ۲۷ مهرماه سال ۱۳۲۳ در تالار دبستان نظامی (که اکنون دانشکده افسری است) و در جمعی از هنرمندان موسیقی ایران پدید آمد.
شعر این سرود را «حسین گل گلاب»، استاد دانشگاه تهران سروده است. نخستین ویژگی آن این است که همه واژههای به کار رفته در آن فارسی هستند و در هیچ بیتی کلمهای عربی یا غیرفارسی وجود ندارد. تمام سه بند سرود، آکنده از واژههای زیبا و اصیل فارسی است.
دومین ویژگی سرود «ای ایران» در ساختار شعر آن است، به طوری که همه افراد، از کودکان تا بزرگسالان میتوانند آن را بخوانند. همین ویژگی باعث شده تا در همه مراکز آموزشی و حتی مهدکودکها قابل اجرا باشد.
و سرانجام، سومین ویژگی که برای این سرود برمیشمرند، سادگی در اجراست که به هر گروه یا فردی این امکان را میدهد تا حتی بدون نیاز به ساز و ابزار موسیقی نیز بتواند آن را بخواند.
