ساز کوزه،ساز ساده اما توانمند
یکی از سازهای ساده و در عین حال جذاب، ساز کوزه است. این ساز ممکن است در نگاه اول ساده و معمولی به نظر برسد و قطعات کمی هم داشته باشد، اما قابلیتهای ویژهای دارد که باعث میشود صدایی قوی و تاثیرگذار تولید کند. در این قسمت از وبلاگ آرین لوتوس، شما را با ساز کوزه، سازی ساده اما پرظرفیت، آشنا میکنیم.
ساز کوزه چیست؟
کوزهای که با نام اودو درام نیز شناخته میشود، یک ساز ضربهای است که از مواد اولیهای مانند سفال یا سرامیک درست میشود. طراحی این ساز از ساز سنتی آفریقایی به نام «اودو» الهام گرفته شده که ریشه در کشور نیجریه دارد.
کوزه یک ساز خودصدا محسوب میشود و معمولاً جنس آن از سفال است. نوازنده با ضربهزدن مستقیم انگشتان دست بر بدنه آن، صدا تولید میکند. این ساز در مناطق جنوب و جنوب شرق ایران با شکلهای مختلف و روشهای نواختن متنوعی دیده میشود.
ساز کوزه، سازی ساده اما پرظرفیت و تاثیرگذار است.
صدادهی و تواناییهای بسیار بالا
برخلاف آنچه ممکن است به نظر برسد، کوزه با وجود ساختار سادهاش، توانایی تولید صداهای متنوع و اجرای ریتمها و قطعات مختلف را به خوبی دارد. نمونههای دیگری از این نوع ساز در فرهنگ آفریقا، به ویژه کشور نیجریه، وجود دارد که با نام “اودو” شناخته میشود.
اودو در زبان محلی به معنای ظرف سفالی است و مانند کوزه ایرانی در گذشته بیشتر برای مصارف غیرموسیقایی به کار میرفته و به تدریج در مراسم و آیینهای موسیقایی جایگاه پیدا کرده است.
این ساز که در فرهنگ آفریقایی از اهمیت معنوی و اعتقادی نیز برخوردار است، شکل ظاهری آن کمی با نمونه ایرانی تفاوت دارد و معمولاً یک سوراخ در کنار بدنه آن دیده میشود.
امروزه انواعی از اودو که روی آنها پوست کشیده شده نیز ساخته میشوند و استفاده از آنها در موسیقی رواج زیادی دارد. نوع دیگری از سازهای کوزهای با نام “گاتام” در جنوب هند وجود دارد.
گاتام که سازی قدیمی در هند محسوب میشود، از اودو بزرگتر است و معمولاً بدون پوست یا سوراخ در بدنه ساخته میشود. این ساز تکنیکهای اجرایی ظریف و پیچیدهای دارد که کیفیت صدای آن را متمایز میکند. سازهای دیگری نیز از این خانواده با نامهای مختلف در جهان وجود دارند، اما به طور کلی این سه نوع — کوزه، اودو و گاتام — شناختهشدهتر و پرکاربردتر هستند.
از نوازندگان سرشناس این ساز میتوان به استاد فربد یدالهی و استاد بهنام سامانی اشاره کرد.
تاریخچه ساز کوبه ای کوزه
سابقه ساز کوبهای کوزه نشان میدهد که این ساز با ضربه زدن مستقیم نواخته میشود، اما روش نواختن آن در مناطق مختلف ایران مانند کرمان، هرمزگان و سیستان و بلوچستان با هم فرق دارد. در هرمزگان به این ساز جله میگویند.
علاوه بر این، کوزههای هرمزگان و سیستان و بلوچستان محبوبیت بیشتری پیدا کردند و شیوه نواختن آنها نیز متفاوت است. جنس خاک، روش ساخت و پخت کوزه در سیستان متفاوت است و هنگام نواختن، معمولاً آن را در کنار یک سینی قرار میدهند و مینوازند.
با وجود تواناییهای ساز کوزه در تولید صداهای گوناگون و قابلیت استفاده در قطعات و ریتمهای مختلف، این ساز چندان میان عموم مردم شناخته شده نیست. آهنگسازان بیشتر از آن به عنوان یک ساز تأثیرگذار در پسزمینه استفاده میکنند و کمتر به عنوان یک ساز مستقل به آن نگاه میشود.
