سازهای ابداعی استاد شجریان
استاد شجریان یکی از بزرگان و نمادهای موسیقی ایران است که شهرت او در سراسر جهان نیز گسترده است. این هنرمند گرانقدر همواره در راه پیشبرد و بهبود موسیقی اصیل ایرانی کوشید و از کارهای برجستهی او میتوان به اختراع چند ساز جدید اشاره کرد. در ادامه، در این نوشته از وبلاگ آرین لوتوس، بیشتر با سازهایی که استاد شجریان ابداع کرده است آشنا میشویم.
ساز های ابداعی استاد شجریان
در طول سالها، دههها و سدههای گذشته، سازهای ایرانی که تعدادشان اندک نیست، به دست استادان و هنرمندان در دورههای گوناگون تاریخی، تکامل یافتهاند. در شکل ظاهری و روش نواختن آنها نیز دگرگونیهایی پدید آمده است.
برخی دیگر از سازها اما به همان صورت نخستین خود باقی ماندهاند و هیبت و اصالت ایرانی و کهن خود را نگه داشتهاند (مانند سازهایی که به موسیقی فولکلور تعلق دارند و فاقد ربع پردهاند). شاید دلیل دستنخورده ماندن این سازها این باشد که در روزگاران گذشته، توسط هنرمندان همان دوران به کمال رسیدهاند و نبود کاستی و ضعف در آنها، باعث شده تا در ساختار و شیوهی نواختنشان تغییری ایجاد نشود.
در این میان، بعضی از سازهای قدیمی نیز به تدریج به فراموشی سپرده شدهاند و به گونهای از رواج افتاده و ناپدید گشتهاند و امروز نامی از آنها برده نمیشود؛ اگر هم نامی مانده، به پاس کوشش هنرمندان عرصه موسیقی مقامی است.
در طی سالها و دهههای اخیر نیز برخی از موسیقیدانان، نوازندگان و خوانندگان، با تکیه بر تواناییها و درک خود از موسیقی ایرانی، دست به ساخت سازهای جدید زدهاند. البته شمار بسیار کمی از این سازها در حال حاضر در اجراها به کار میروند و گاهی در خلق آثار موسیقایی امروزی مورد استفاده قرار میگیرند.
«صراحی»، «شاهصراحی»، «صراحی آلتو»، «بمصراحی»، «شهرآشوب»، «شهرآشوب آلتو»، «بمساز»، «شهنواز»، «شهبانگ»، «کرشمه»، «باربد»، «تندر»، «ساغر»، «سبو سوپرانو»، «دل و دل آلتو»، «دل و دل سوپرانو» و «پرهیب» نام سازهایی هستند که محمدرضا شجریان، خواننده بزرگ ایرانی، آنها را طراحی و خلق کرده است.
نمایشگاه
نخستین نمایشگاه سازهای ساختهشده توسط محمدرضا شجریان در اردیبهشتماه سال ۱۳۹۰ برپا شد. نمایشگاه دوم نیز در شهریور ۱۳۹۲ با تلاش موسسه فرهنگی هنری «دلآواز» در خانه هنرمندان انجام پذیرفت. این رویدادها مورد استقبال موسیقیدانان و کارشناسان این حوزه قرار گرفت، اما با این حال نقدهایی را نیز به همراه داشت.
در این نمایشگاهها، شجریان بیش از ده ساز سنتور را همراه با ۱۴ یا ۱۶ ساز دیگر به نمایش گذاشت. در میان سازهای نوآورانهای که او خلق کرده، سنتور جایگاه ویژهای دارد. دلیل این امر، تخصص و تسلط عمیق این هنرمند بر شناخت و نوازندگی ساز سنتور است.
