سازهای پر کاربرد موسیقی حماسی ایران
موسیقی حماسی معمولاً در صحنههای نبرد و جنگ به کار میرود. از گذشتههای دور، از این نوع موسیقی برای بالا بردن روحیه جنگجویان و ایجاد شور و انگیزه در آنان استفاده میشده است. در این نوشته از وبلاگ آرین لوتوس، نگاهی داریم به سازهایی که در موسیقی حماسی ایران نقش پررنگی دارند. پیشنهاد میکنیم تا پایان این مطلب با ما همراه بمانید.
سازهای پر کاربرد موسیقی حماسی ایران
دهل
دهل یک ساز کوبهای پرطنین است که در مناطق مختلف ایران، بهویژه در روستاها، با سرنا همراهی میشود. نوازنده این ساز، دهل را با کمک یک بند که از روی شانههایش عبور میکند، به گردن میآویزد و سپس با دو چوب، بر روی آن ضربه میزند. گفته میشود که در برخی مناطق، سر یکی از مضرابها با پارچهای به شکل گلوله پوشانده شده است. نواختن دهل به این صورت است که یک طرف آن با چوبی کلفت به نام «چنگال» و طرف دیگر با چوبی نازکتر به نام «دیرک» به صدا درمیآید. جالب است بدانید که نحوه نواختن این ساز در هر منطقه از ایران، شکل و شیوه مخصوص به خود را دارد.
نقاره
ساز کوبهای قدرتمندی که با ریزش تند و پرشور خود، در گذشته صفوف سربازان را به حرکت درمیآورد. نقاره در واقع از دو طبل تشکیل شده که یکی از آنها از دیگری کوچکتر است و هر دو به وسیله یک نوازنده و با استفاده از دو چوب، مشابه شیوه نواختن دهل، به صدا درمیآیند.
در این ساز، طبل بزرگتر صدای بم و کمحجم ایجاد میکند، در حالی که کاسه کوچکتر صدایی زیر و بلند تولید مینماید. بدنه این کاسهها معمولاً از جنس مس یا سفال ساخته میشود و روی آنها را با پوست گاو یا گوسفند میپوشانند. نقاره معمولاً در حالت ایستاده نواخته میشود و برای این کار، از پایه مخصوص خود استفاده میکند.
کرنا
کرنا از قدیمیترین سازهای بادی ایران است و در دسته سازهایی قرار میگیرد که با تکان دادن زبانهی آن صدا تولید میشود. پژوهشگران و باستانشناسان با یافتن آثار و اشیایی در گورهای دوره هخامنشی، عمر این ساز را دستکم ۲۵۰۰ سال برآورد کردهاند.
هرودوت، تاریخنگار یونان باستان، نوشته است: «در زمان کورش بزرگ، سربازان با شنیدن صدای شیپور آمادهباش، به سوی میدان نبرد حرکت میکردند.» همچنین استرابون، مورخ دیگر یونانی، با اشاره به برنامههای آموزشی شاهزادگان و اشراف در دوران هخامنشی مینویسد: «هر بامداد، پیش از طلوع آفتاب، جوانان با نواختن کرنا به تمرینهای رزمی فراخوانده میشدند.
مربیان، پسران را به گروههای پنجاه نفره تقسیم میکردند و رهبری هر گروه را به یکی از پسران پادشاه یا یکی از نجیبزادگان میسپردند.» از این رو مشخص میشود که کرنا در گذشته برای اطلاعرسانی، مراسم شادمانی و همچنین در جنگها استفاده میشده است.
یکی از مهمترین مدارک در این زمینه، یک شیپور فلزی از جنس مفرغ است که در سال ۱۳۳۶ خورشیدی (۱۹۵۷ میلادی) از آرامگاه داریوش سوم کشف شد و هماکنون در موزه تخت جمشید در استان فارس نگهداری میشود.
این شیپور به کرنای هخامنشی معروف است. با توجه به اسناد تاریخی و شواهد بهدستآمده، به نظر میرسد خاستگاه اصلی این ساز، منطقه فارس در جنوب ایران بوده است.
