مفهوم گوشه در موسیقی

اگر به موسیقی ایرانی علاقه‌مند باشید، حتماً با واژه‌های تخصصی آن نیز روبرو شده‌اید. یکی از واژه‌های کلیدی و پرکاربرد در این موسیقی، «گوشه» است. برای درک بهتر این مفهوم، پیشنهاد می‌کنیم ادامه این نوشته را با دقت بخوانید.

مفهوم گوشه در موسیقی

موسیقی سنتی ایران بر پایه قواعد و چارچوب مشخصی بنا شده که به آن ویژگی‌های منحصر به فرد و تفاوت‌هایی در مقایسه با دیگر سبک‌های موسیقی در جهان می‌بخشد. بخش اصلی این چارچوب در موسیقی ایرانی با سه مفهوم گوشه، دستگاه و ردیف شناخته می‌شود. در این نوشته از وبلاگ آرین لوتوس، به تعریف و شرح مفهوم گوشه می‌پردازیم.

در نظریه موسیقی ایرانی، ردیف به مجموعه‌ای از نغمه‌ها و آهنگ‌ها گفته می‌شود و هر کدام از این آهنگ‌ها یک گوشه نام دارد. هر گوشه بخشی از یک یا چند دستگاه یا آواز محسوب می‌شود.

گوشه‌ها در ساختن قطعات موسیقی کاربرد دارند. آن‌ها معمولاً به شکلی ثابت برای آموزش ردیف استفاده می‌شوند، اما هنگام اجرا می‌توانند زمینه‌ساز بداهه‌نوازی و آفرینش آهنگ‌های تازه باشند.

گوشه یا تیکه

آهنگی که در محدوده‌ی چهار نت اجرا می‌شود و دامنه‌ی آن از چند نت بیشتر نیست. جابجایی همین چند نت با زمان‌های کشش متفاوت، آهنگ اصلی آن گوشه را می‌سازد. به یاد داشته باشیم که هر گوشه دو نت ویژه‌ی شاهد و ایست خود را دارد.

معنای گوشه در موسیقی ایرانی همیشه یکسان نبوده و به ویژه پس از دگرگونی مقام به دستگاه، مفهوم آن تغییر کرده است. شمار گوشه‌ها نیز در ردیف‌های گوناگون، یکسان نیست.

تعریف گوشه را می‌توان به شکل دیگری نیز بیان کرد:
“گوشه آهنگی است که در فاصله‌ی یک دانگ یا یک پنجم اجرا می‌شود و معمولاً از چند نت فراتر نمی‌رود و در این چند نت تغییر اساسی داده نمی‌شود؛ بنابراین نمی‌توان برای آن گام مشخصی در نظر گرفت.
گوشه‌ها بخش‌های کوچک‌تر و اجزای دیگری ندارند و آنچه قابل تشخیص است، نت‌های شاهد و ایست آن‌ها می‌باشد.”

هر نغمه از چندین گوشه تشکیل می‌شود؛ برای نمونه، گیلکی، کردبیات و دو‌بیتی از گوشه‌های نغمه‌ی دشتی هستند.