حسن زیرک | زندگینامه پر فراز و نشیب بلبل کردستان!

حسن زیرک، خواننده محبوب کرد، امروزه به نمادی مهم از فرهنگ و موسیقی کردی تبدیل شده است. این هنرمند برجسته با اجرای بیش از هزار آهنگ، برای همیشه در دل‌های مردم ماندگار شده است. زندگی او فراز و نشیب‌های زیادی داشته و در راه هنر، سختی‌های بسیاری را پشت سر گذاشته است. اگر دوست دارید با سرگذشت پرفراز و نشیب این خواننده بزرگ کرد بیشتر آشنا شوید، در ادامه این نوشته از وبلاگ آرین لوتوس با ما بمانید.

تولد و کودکی حسن زیرک

حسن زیرک در هشتمین روز از ماه آذر، سال ۱۳۰۰ در محله‌ای به نام قلعه سردار در شهر بوکان به دنیا آمد. وقتی فقط پنج سال داشت، پدرش را از دست داد. مادرش به تنهایی نمی‌توانست از حسن و چهار فرزند دیگرش – دو پسر و دو دختر – نگهداری کند، به همین دلیل مجبور شد دوباره ازدواج کند.به خاطر مشکلات مالی و زندگی سخت، حسن از سنین کم مجبور به کار کردن شد و به عنوان شاگرد و کارگر فعالیت می‌کرد. او هیچ وقت فرصت نکرد به مدرسه برود و تحصیل کند؛ اما نزدیکانش می‌گویند که خواندن و نوشتن بلد بود و حتی بعضی از ترانه‌هایش را خودش در لحظه می‌ساخت و روی کاغذ می‌آورد.از هفت سالگی، عشق به آواز در دلش جوانه زد و با خوانندگان خوش‌صدای بوکان آشنا بود. یکی از این افراد، خواننده‌ای یهودی به نام شنگه جو بود که می‌توان او را نخستین راهنمای هنری حسن دانست. همچنین حسن در دوران کودکی از محمدحسین خاتون صفیه و شیخ جعفر زنبیل نیز درس‌های زیادی در زمینه آواز آموخت.

زندگی در بغداد

حسن زیرک مدت زمان طولانی در شهر بغداد زندگی کرد و در آنجا کارهای هنری زیادی انجام داد. اما اصلاً چطور شد که او به بغداد رفت؟

داستان از این قرار است که زیرک در جوانی، وقتی در ایران به عنوان کمک راننده کار می‌کرد، در جاده بین سقز و بانه کنترل ماشین را از دست داد و بر اثر این حادثه، یک نفر کشته شد. او در اولین لحظات ترسید و از محل فرار کرد، اما بعد از مدتی خودش را به قانون معرفی کرد و به زندان افتاد. بعد از آزادی از زندان، برای اینکه بتواند زندگی خود را بچرخاند، تصمیم گرفت به عراق و specifically به بغداد برود.

سال ۱۳۲۶ بود که زیرک در یک مسافرخانه عراقی به نام «مسافرخانه شمال» کار می‌کرد. یک شب در حالی که آهنگی را آرام برای خودش زمزمه می‌کرد، به طور تصادفی توجه علی مردان، خواننده مشهور کرد، که آن شب در همان مسافرخانه بود، جلب شد. علی مردان از شنیدن صدای او خوشش آمد و او را به رادیو بغداد معرفی کرد تا در آنجا کار کند. البته در مورد اینکه دقیقاً چه کسی زیرک را به رادیو معرفی کرد، روایت‌های متفاوتی وجود دارد؛ مثلاً جلال طالبانی هم گفته است که این او بوده که زیرک را به رادیو بغداد برد.

در نهایت، به هر شکلی که بود، زیرک از سال ۱۳۳۲ در بخش کردی رادیو بغداد شروع به کار کرد و توانست با استادان بزرگ موسیقی کرد مانند علی مردان، باکوری، طاهر توفیق و دیگران آشنا شود و alongside آنان تجربه کسب کند.

او در سال ۱۳۳۷ بغداد را ترک کرد و به ایران بازگشت. مردم شهر بوکان از او استقبال بسیار گرمی به عمل آوردند. پس از چندی، او قصد داشت دوباره به عراق برگردد، اما به خاطر کودتایی که در بغداد رخ داد و وضعیت ناپایدار سیاسی، ناچار شد در ایران بماند.

فعالیت‌های هنری حسن زیرک در ایران

از سال ۱۳۳۷ که رادیوی بخش کردی در تهران شروع به کار کرد، حسن زیرک هم همکاری خود را با این رادیو آغاز نمود. برادران مفتی‌زاده که مسئولان این رادیو بودند، احمد مفتی‌زاده را به همکاری دعوت کردند و او نیز حسن زیرک را به همراه خود آورد. در این رادیو، زیرک با نوازندگان بزرگی مانند حسین یاحقی، حسن کسایی، جلیل شهناز، جهانگیر ملک و احمد عبادی همکاری کرد و آواز خواند.

در سال ۱۳۴۱، پس از آنکه رادیو کردی تهران تعطیل شد، حسن زیرک به رادیو کردی کرمانشاه رفت. در آنجا نیز با هنرمندان نامآوری همچون محمد عبدالصمدی، مجتبی میرزاده، بهمن پولکی، اکبر ایزدی و مرتضی صنعتی قصری همکاری داشت.

متأسفانه در اوج موفقیت هنری زیرک، به دلایل مختلفی او را از رادیو اخراج کردند و در سال‌های ۱۳۴۱ و ۱۳۴۳ حقوقی به او پرداخت نشد. پس از اخراج، این هنرمند ناچار شد به رادیو کردی عراق برگردد تا شاید در آنجا بتواند دوباره کار کند؛ اما متأسفانه به مدت ۱۸ ماه در عراق زندانی و شکنجه شد.

پس از آزادی و بازگشت، بار دیگر در مرز ایران و عراق توسط ساواک دستگیر و به کرمانشاه منتقل شد. مدیران رادیو نیز هیچ‌گاه موافقت نکردند که او دوباره به رادیو بازگردد. در نتیجه، این خواننده توانا و هنرمند، ناچار شد تنها در مراسم عروسی و جشن‌های محلی برنامه اجرا کند.

سال‌های پایانی و درگذشت

حسن زیرک در سال‌های پایانی عمرش، روزهای سختی را پشت سر گذاشت و با درد و رنج زیادی دست و پنجه نرم کرد. او در آن سال‌ها کمتر آواز می‌خواند. گفته می‌شود که پیش از این، بیمار نبوده و در شهر مهاباد، کسی او را مسموم کرده است. پس از این اتفاق، او مجبور شد از زادگاهش، اشنویه، به شهر بوکان برود تا تحت درمان قرار گیرد. سرانجام این خواننده کرد، در پنجم تیرماه سال ۱۳۵۱، بر اثر سرطان کبد – که گفته می‌شود در اثر مسمومیت با زهر ایجاد شده بود – به شکلی نامعلوم درگذشت. پیکر او را نیز طبق وصیت خودش، در دامنه کوه نالشکینه به خاک سپردند.

ترانه‌های حسن زیرک:

وَرَۀ قوربان • عرق‌چین • هه‌وری لار • مهتاب و آرزو (که برای دخترش خوانده) • غریب ماوم (خودم را غلامت می‌دانم) • کرماشان • یالا راننده • نورانی • کابوکه • دوباره شب آمد • گولدور منی گولدور (ترکی آذری، کردی سورانی – ضبط‌شده در تبریز) • از کنار قبران گذشتم • هو لیلی • به‌ناز • نوروز • کتانه • بارانه • خان باجی • مریم بوکانی • زارا • گوهر • نالشکینه • لیم زرد شده • آمنه و آمنه • ریبوار و ریبوار (کردی – فارسی) • لای لای • آمان دکتر

ترانه‌های حسن زیرک به ترکی استانبولی :

ای میهن

نسرین

امان از دکتر

بیا راننده

لیلا