آشنایی با ساز چنگ رومی

چنگ رومی که با نام لیرا نیز شناخته می‌شود، یک ساز بسیار قدیمی است. این ساز در گذشته‌های دور برای اولین بار در منطقه سومر، که امروزه بخشی از کشور عراق محسوب می‌شود، نواخته می‌شد. به مرور زمان، این ساز در نقاط مختلف جهان شناخته شد. در ادامه این نوشته از وبلاگ آرین لوتوس، اطلاعات بیشتری درباره این ساز کهن و خوش‌صدا کسب خواهید کرد.

ساز چنگ رومی

چنگ رومی، افسانه‌های گوناگونی درباره‌ی پیدایش آن وجود دارد. بسیاری از داستان‌ها می‌گویند این ساز را هرمس، یکی از خدایان یونان باستان ساخته است. در بعضی روایت‌های دیگر هم آمده که چنگ رومی توسط نوازنده‌ی مشهوری به نام اورفئوس در میان مردم شناخته شد، چون او از کسانی بود که به خوبی این ساز را می‌نواخت.

در علم ستاره‌شناسی هم، مجموعه‌ای از ستاره‌ها به شکل این ساز وجود دارد که با نام‌های «لیرا» یا «شلیاق» معروف است. ساز لیر در دسته‌ی سازهای زهی-زخمه‌ای جای می‌گیرد. سازهای زهی-زخمه‌ای، گروهی از سازهای زهی هستند که با کشیدن یا زخمه زدن به سیم‌هایشان، صدا تولید می‌کنند.

چرا ساز چنگ رومی محبوب است؟

چنگ رومی امروزه به دلایل گوناگونی بسیار محبوب شده و در بسیاری از کشورها به عنوان سازی مهم شناخته و استفاده می‌شود.
یکی از اصلی‌ترین دلایل این محبوبیت، صدای متمایز این ساز است. همانطور که پیش‌تر اشاره شد، ساختار و شکل خاص چنگ رومی باعث شده تا صدایش با چنگ معمولی که بیشتر مردم می‌شناسند، کاملاً فرق داشته باشد.
این صدای ویژه باعث شده است که نوازندگان زیادی به سمت یادگیری و آموزش این ساز جذب شوند. اگر فقط یک بار با دقت به صدای این ساز که لیرا نیز نامیده می‌شود گوش دهید، متوجه خواهید شد که هیچ ساز دیگری دقیقاً مانند آن صدا ندارد.
همچنین، به خاطر منحصربه‌فرد بودن این صدا، تعداد زیادی از دوستداران موسیقی به سمت چنگ رومی گرایش پیدا کرده‌اند.

اجزای سازچنگ رومی ( لیر)

اجزای این ساز عبارتند از:

یک جعبه توخالی که صدا در آن طنین‌انداز می‌شود؛ چنین جعبه‌ای در ساز چنگ دیده نمی‌شود.
دو بازو در دو سوی این جعبه صدا قرار دارند که با یک تکه چوب به هم وصل شده‌اند.
یک قطعه کوچک به نام خرک.
رشته‌های سیم که هم‌راستا با رویه جعبه صدا هستند و به چوبِ بخش بالایی متصل شده‌اند.

تفاوت ساز لیر با ساز چنگ چیست؟

فرق اصلی بین ساز لیر و چنگ در نحوه اتصال سیم‌هاست. در چنگ، سیم‌ها مستقیماً به بدنه توخالی ساز وصل می‌شوند. اما در لیر، سیم‌ها از روی یک پل عبور می‌کنند که لرزش آن‌ها را به بدنه ساز منتقل می‌کند؛ دقیقاً مشابه سیستمی که در گیتارهای امروزی وجود دارد.

لیر را می‌توان روی پا قرار داد و نواخت و از این نظر، اندازه‌ای مشابه لپ هارپ (lap harp)های امروزی دارد. این ساز از چنگ‌های سلتیک یا چنگ‌های پدال‌دار ارکستری که روی زمین قرار می‌گیرند، کوچک‌تر است.

این دو ساز از نظر تعداد سیم نیز با هم تفاوت دارند. تعداد سیم‌های لیر بسیار کمتر از چنگ است. در اساطیر یونان آمده است که آپولو، در ابتدا یک لیر با ۳ سیم داشت و بعدا هرمس لیر با ۷ سیم را ساخت و به آپولو داد که با نواختن آن تمام خدایان کوه المپ مدهوش شدند.

به نظر می‌رسد ساز لیر، شکل تکاملیافته‌ای از یک نوع چنگ قدیمی باشد. برخی از پژوهشگران بر این باورند که انگیزه اصلی برای ساخت لیر، به ویژه در میان مردمان کوچ‌نشین خاورمیانه، ساختن سازی مانند چنگ بوده که بتوان آن را به راحتی جابه‌جا کرد.

شایان ذکر است که ساز چنگ قدمتی بسیار طولانی دارد. نشانه‌هایی از وجود چنگ در آثار مربوط به ۳۳۰۰ تا ۳۰۰۰ سال قبل از میلاد مسیح دیده شده است.