تفاوت های کمانچه آذری و ایرانی
ساز کمانچه یکی از سازهای قدیمی است که دربارهی خاستگاه و ریشهی اصلی آن دیدگاههای متفاوتی وجود دارد. پس از آن که جمهوری آذربایجان نسبت به ثبت جهانی کمانچه به نام ایران در یونسکو اعتراض کرد، تصمیم بر این شد که این ساز آرشهای، که هم در موسیقی محلی و هم در موسیقی کلاسیک ایران جای دارد، به صورت مشترک به نام «ایران» و «آذربایجان» به ثبت برسد. با این حال، کمانچهی ایرانی و کمانچهی آذری با یکدیگر تفاوتهایی دارند که در ادامه در وبلاگ آرین لوتوس میتوانید دربارهی آنها بخوانید.
کمانچه ایرانی و آذری
هرچند این دو ساز به هم شبیه هستند، اما کمانچه آذری از نظر جنس صدا و شیوه ساخت، با کمانچه ایرانی تفاوتهایی دارد. از نگاه ظاهری، تفاوت چشمگیری بین آنها دیده نمیشود، ولی هر یک زیبایی و گیرایی منحصربهفرد خود را دارند. آنچه مهم است، مهارت و تجربه نوازنده در هنگام نواختن و کیفیت صدایی است که از ساز بیرون میآید.
جنس سیمها، نحوه در دست گرفتن ساز، نوع پوست روی کاسه و کوک این دو کمانچه باعث شده که صدای کمانچه ایرانی با گروههای موسیقی ایرانی هماهنگی بیشتری داشته باشد. به این معنا که کمانچه ایرانی صدایی نرم و توخالی دارد که برای اجرای قطعات ایرانی مناسبتر است.
در مقابل، ارکسترهای آذربایجانی معمولاً به صدایی رسا و شفاف نیاز دارند. قطعات موسیقی آذربایجانی علاوه بر داشتن ملودیهای دلنشین، اغلب سریع و پرجنبوجوش هستند، در حالی که در موسیقی ایرانی تأکید بیشتری بر لطافت و آرامش نواختهها وجود دارد.
تفاوت هایی که کمانچه آذری را از ایرانی متمایز می کند
تفاوت در ساختار ساز کمانچه، به همراه روش متفاوت نواختن آن، باعث میشود صدای کمانچه آذری به طور کلی با کمانچه ایرانی فرق داشته باشد. در اصل، کاسهی ساز کمانچههای آذری شکل کاملاً متفاوتی نسبت به کمانچههای ایرانی دارد. این کاسهها کمی بزرگتر و پهنتر هستند و دهانهی آنها نیز گشادتر است.
تفاوت در شیوه ی نوازندگی کمانچه ی آذری با کمانچه ی ایرانی
نوازندگان آذری کمانچه، صدایی از این ساز بیرون میآورند که با گویش و موسیقی آذری هماهنگ است. گاهی از فاصلهای دورتر با آرشه روی خرک میکشند و نوع تحریرها و شیوه اجرایشان نیز برخاسته از همان گویش و ساختار موسیقی آذری است.
با این همه، در هر دو سبک، ماهیت اصلی ساز کمانچه حفظ میشود و در هر دو نوع موسیقی، با لهجه و شادابی ویژهای که ریشه در فرهنگ خود دارد، به شکلی زیبا و دلنشین جلوه میکند.
کمانچه ایرانی در دو گونه ساخته میشود: یکی با کاسه پشت بسته و گرد، و دیگری با کاسه پشت باز و مخروطی شکل. صدادهی و طنین آن کاملاً ایرانی و همسو با موسیقی ایران زمین است، هم از نظر تحریرها و هم از نظر حالات و احساسی که در نوازندگی پدید میآورد.
کمانچه آذری
با آمدن ویولن، تقریباً همه کسانی که کمانچه مینواختند، جذب این ساز جدید و گیرا شدند و کمانچه را کنار گذاشتند. اما آنها نتوانستند ویولن را به شیوه درست و اصولی بنوازند. در عوض، همان روش قدیمی نواختن کمانچه را روی ویولن اجرا کردند. تنها فرقش این بود که به جای گرفتن کمانچه به صورت عمودی روی زمین، ویولن را به صورت افقی زیر چانه قرار میدادند! حتی نامی که ناصرالدین شاه برای ویولن انتخاب کرد و آن را “کمانچه فرنگی” خواند، به خوبی نشاندهنده شرایط آن دوران است!
آیا از نظر کوک هم این دو ساز متفاوت هستند؟
یک تفاوت مهم دیگر بین این دو ساز، نحوه تنظیم سیمهای آنهاست. در کمانچه ایرانی، سیمها به صورت «می، لا، می، لا» کوک میشوند. اما در کمانچه آذری، این کوک به شکل «سل، دو، سل، دو» است. این تفاوت در کوک باعث میشود صدای کمانچه آذری حدود یک و نیم پرده زیرتر (صدایی بالاتر) از کمانچه ایرانی به گوش برسد.
