آشنایی با ساز مورین خور

مورین خور یک ساز موسیقی است که تا حدی شبیه به کمانچه است و به همین دلیل گاهی به آن کمانچه اسبی هم می‌گویند. در این نوشته از وبلاگ آرین لوتوس، بیشتر درباره این ساز مغولی می‌خوانیم.
مغولستان در قلب قاره آسیا قرار دارد. این کشور فقط با روسیه و چین همسایه است و با وجود اینکه از نظر وسعت، نوزدهمین کشور بزرگ دنیاست، کم‌جمعیت‌ترین کشور جهان محسوب می‌شود.

ساز مورین خور

فرهنگ مردم مغول به زندگی با اسب پیوند عمیقی دارد و ساز مورین خور به عنوان نماد و نشانه‌ای از هویت این مردم شناخته می‌شود.
این ساز یک ساز سنتی و از مهم‌ترین سازهای موسیقی مغول است که شکلی شبیه به کمانچه دارد و با کشیدن آرشه بر سیم‌هایش نواخته می‌شود.
مورین خور که شاید در ایران کمتر شناخته شده باشد، صدایی زیبا و گیرا دارد؛ صدایش را مانند حرکت آرام اسب در دشت‌های پهناور توصیف می‌کنند و آن را نمادی برای این ملت می‌دانند.
موسیقی مغول فضایی گسترده و آزاد دارد و ارتباطی تنگاتنگ با زندگی روزمره و طبیعت اطرافش برقرار کرده است. این موسیقی با توجه به تنوع فرهنگی مناطق مختلف، بسیار غنی و متنوع است. ساز مورین خور یکی از شاهکارهای میراث فرهنگی شفاهی بشری است که توسط سازمان یونسکو به رسمیت شناخته شده‌است.

ساختار مورین خور

این ساز دارای یک جعبه صوتی چوبی به شکل ذوزنقه است که دو سیم به آن متصل شده‌اند. معمولاً آن را تقریباً به صورت عمودی، با جعبه صدا روی پاهای نوازنده یا میان آنها قرار می‌دهند. سیم‌های آن از موی دم یا یال اسب ساخته شده‌اند. کمان ساز نیز از چوب درخت کاج سیاه یا سرو ساخته شده و با موی اسب پوشانده شده است و نوازنده آن را با دست راست خود از زیر نگه می‌دارد.

در روش سنتی، فاصله بین دو سیم ساز معادل یک فاصله پنجم است، اما در موسیقی امروزی بیشتر از فاصله چهارم استفاده می‌شود که معمولاً نت‌های سی بمل و فا کوک می‌شوند.

در گذشته، روی جعبه صوتی را با پوست شتر، بز یا گوسفند می‌پوشاندند و یک سوراخ کوچک در پشت آن باقی می‌گذاشتند. اما از دهه ۱۹۷۰ به بعد، سازهای جدید دارای جعبه صوتی تمام‌چوبی هستند.

روش نواختن 

این ساز را به صورت عمودی و روی پاهای نوازنده می‌گذارند. کمان آن نیز با دست راست نواخته می‌شود. برخلاف سازهای امروزی که معمولاً سیم‌هایشان با فاصله‌ی چهارم کوک می‌شوند، سیم‌های مورین خور با فاصله‌ی پنجم از هم تنظیم می‌شوند.

مورین خور ساز ملی کشور مغولستان است. به پاس نقش مهم این ساز در فرهنگ مغول، جشنواره‌های گوناگونی برای آن برگزار می‌شود. یکی از این رویدادها «جشنواره و رقابت بین‌المللی مورین خور» است که هر دو سال یکبار از سوی «انجمن جهانی مورین خور» سازماندهی می‌شود.

افسانه ای جالب

داستانی قدیمی درباره این ساز روایت می‌شود. می‌گویند چوپانی به نام نامجیل کوکو این ساز را به عنوان هدیه‌ای از یک اسب پرنده دریافت کرد. این اسب جادویی، شب‌ها چوپان را بر پشت خود سوار می‌کرد و او را برای دیدار معشوقش به پرواز درمی‌آورد. اما زنی حسود، بال‌های اسب را برید و اسب از آسمان سقوط کرد و جان باخت.

چوپانِ غمگین، از پوست و موی دم اسب، یک ساز کمانچه ساخت و با آن، آهنگ‌های سوزناکی برای اسب ازدست‌رفته‌اش می‌نواخت.